第十八届中国饭店金马奖昨日在三亚市揭晓
Ο Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ (αγγλικ?: William Shakespeare, ΔΦΑ: /??e?ksp??/[11] /??e?ksp??/, Απρ?λιο? 1564 - 3 Μα?ου 1616)[σημ. 1] γνωστ?? παλαι?τερα στην ελληνικ? βιβλιογραφ?α ω? Σαιξπ?ρο?, Σαικσπε?ρο?, ? Σακεσπ?ρο? ?ταν ?γγλο? ποιητ?? και θεατρικ?? συγγραφ?α?. Θεωρε?ται ευρ?ω? ω? ο σημαντικ?τερο? συγγραφ?α? που ?γραψε στην αγγλικ? γλ?σσα και ?να? απ? του? σημαντικ?τερου? δραματουργο?? παγκοσμ?ω?[12][13][14]. Συχν? αποκαλε?ται εθνικ?? ποιητ?? τη? Αγγλ?α? και ?Β?ρδο? του ?ιβον?[σημ. 2][15]. Τα σωζ?μενα ?ργα του, συμπεριλαμβανομ?νων και ορισμ?νων συνεργασι?ν, αποτελο?νται απ? περ?που 38 θεατρικ? ?ργα[σημ. 3], 154 σον?τα, δ?ο μεγ?λα αφηγηματικ? ποι?ματα και πολλ? ?λλα ποι?ματα. Τα ?ργα του ?χουν μεταφραστε? στι? περισσ?τερε? γλ?σσε? του κ?σμου και ερμηνε?ονται περισσ?τερο συχν? απ? τα ?ργα οποιουδ?ποτε ?λλου θεατρικο? συγγραφ?α[16].
Δεν ?χουν σωθε? παρ? λ?γε? καταγραφ?? για την ιδιωτικ? ζω? του Σα?ξπηρ και ?χουν σημειωθε? σημαντικ?? εικασ?ε? για ζητ?ματα ?πω? η εξωτερικ? του εμφ?νιση, η σεξουαλικ?τητ? του, οι θρησκευτικ?? του πεποιθ?σει? και κατ? π?σον τα ?ργα που του αποδ?δονται ε?ναι γραμμ?να απ? ?λλου?[17][18][19].
Ο Σα?ξπηρ ?γραψε τα περισσ?τερα απ? τα γνωστ? ?ργα του μεταξ? του 1589 και του 1613[20][21] και κατ?φερε να χειριστε? με απ?λυτη δεξιοτεχν?α τ?σο την κωμωδ?α ?σο και το δρ?μα και την τραγωδ?α. Τα ?ργα του διαπν?ονται απ? μ?α βαθει? καταν?ηση τη? ανθρ?πινη? φ?ση? και παραμ?νουν επ?καιρα. Η επ?δρασ? του, ειδικ?τερα στην αγγλικ? λογοτεχν?α, θεωρε?ται τερ?στια. Οι Ρομαντικο? αναγν?ρισαν την ιδιοφυ?α του και οι Βικτωριανο? τον λ?τρεψαν κατ? τρ?πο που ο Τζορτζ Μπ?ρναρντ Σω αποκ?λεσε ?βαρδολατρε?α?[22].
Βιογραφ?α
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]Τα πρ?τα χρ?νια
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]
Πολλο? ιστορικο? συμφωνο?ν πω? ο ηθοποι??, ποιητ?? και θεατρικ?? συγγραφ?α? Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ αποτελε? πρ?γματι ?να και μοναδικ? πρ?σωπο, ?πω? πιστοποιο?ν σημαντικ? ιστορικ? ευρ?ματα.
Ο Σα?ξπηρ γενν?θηκε στο χωρι? Στρ?τφορντ-απ?ν-?ιβον (δηλαδ? 'Στρ?τφορντ επ? του ?ιβον'), γνωστ? και απλ? ω? Στρ?τφορντ, στο Ου?ρικσιρ το 1564. Η ακριβ?? ημερομην?α γ?ννηση? παραμ?νει ?ω? σ?μερα ?γνωστη. Η μ?νη γνωστ? πληροφορ?α που υπ?ρχει σχετικ? ε?ναι πω? η β?πτισ? του ?γινε στι? 26 Απριλ?ου, ?πω? καταγρ?φεται στα μητρ?α εκκλησ?α? του Στρ?τφορντ. Επιπλ?ον, ε?ναι γνωστ? πω? την εποχ? εκε?νη η τελετ? τη? β?φτιση? γιν?ταν λ?γε? μ?νο ημ?ρε? μετ? τη γ?ννηση. Παραδοσιακ? ?χει επικρατ?σει να θεωρε?ται ω? ημερομην?α γ?ννηση? του Σα?ξπηρ η 23η Απριλ?ου, ημ?ρα του Αγ?ου Γεωργ?ου (προστ?τη αγ?ου τη? Αγγλ?α?)[23]. Η ημερομην?α αυτ?, η οπο?α προ?ρχεται απ? μ?α λανθασμ?νη εκτ?μηση εν?? μελετητ? του 18ου αι?να, αποδε?χθηκε ελκυστικ? για του? βιογρ?φου? δεδομ?νου ?τι ο Σα?ξπηρ π?θανε στι? 23 Απριλ?ου του 1616[24][25] (σ?μφωνα με το Ιουλιαν? ημερολ?γιο).
Ο Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ ?ταν το τρ?το απ? τα οκτ? παιδι? και ο μεγαλ?τερο? επιζ?ν γιο? του Τζον Σα?ξπηρ και τη? Μα?ρυ ?ρντεν[26][σημ. 4]. Η Μα?ρυ ?ρντεν ?ταν κ?ρη εν?? ε?πορου γαιοκτ?μονα και ο Τζον Σα?ξπηρ ?ταν ?να? απ? του? προ?χοντε? του χωριο?[27]. Ο Τζον Σα?ξπηρ αν?κε επ?ση? στο σωματε?ο των κατασκευαστ?ν γαντι?ν αλλ? συμμετε?χε και σ' ?λλε? επιχειρ?σει?, ?πω? στο εμπ?ριο δερμ?των. Ε?χε πολιτικ?? γνωριμ?ε? και αρκετ?? φορ?? διορ?στηκε σε αν?τερε? θ?σει?. Για ?να δι?στημα μ?λιστα, ?ταν ο Ου?λλιαμ ?ταν 4 ετ?ν, υπ?ρξε δ?μαρχο? του Στρ?τφορντ.
Σαν μ?λο? λοιπ?ν μ?α? τ?σο εξ?χουσα? οικογ?νεια? ο Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ ?μαθε απ? πολ? μικρ?? να γρ?φει και να διαβ?ζει. Αν και δεν ?χουν σωθε? παρουσιολ?για εκε?νη? τη? περι?δου, οι περισσ?τεροι βιογρ?φοι συμφωνο?ν ?τι ο Σα?ξπηρ πιθαν?τατα εκπαιδε?τηκε στο Ν?ο Σχολε?ο του Στρ?τφορντ[28][29][30], το οπο?ο ιδρ?θηκε το 1553 απ? τον Εδου?ρδο ΣΤ?. Κατ? τη δι?ρκεια τη? ελισαβετιαν?? εποχ??, τα σχολε?α δι?φεραν μεταξ? του? ω? προ? την ποι?τητα αλλ? το πρ?γραμμα σπουδ?ν υπαγορε?τηκε με ν?μο σε ?λη την Αγγλ?α[31] και το σχολε?ο παρε?χε κλασικ? παιδε?α και εντατικ? εκπα?δευση στη λατινικ? γλ?σσα. ?χοντα? μελετηρ? χαρακτ?ρα, ο Σα?ξπηρ δι?βαζε πολ? στα νεανικ? του χρ?νια, αν και δεν ?γραφε πολ?. Τον περισσ?τερο καιρ? του τον περνο?σε μελετ?ντα? λατινικ? και απαγγ?λλοντα? απ' ?ξω μεγ?λα αποσπ?σματα απ? ποι?ματα. Χωρ?? να το μαντε?ει, ακ?νιζε ?τσι τη μν?μη του και την ομιλ?α του, στοιχε?α απαρα?τητα για τη μετ?πειτα σταδιοδρομ?α του ω? ηθοποι??.
Τον Νο?μβριο του 1582 ο Σα?ξπηρ παντρε?τηκε την κατ? οκτ? χρ?νια μεγαλ?τερ? του, Ανν Χ?θαγουε?. ?ξι μ?νε? αργ?τερα απ?κτησαν μ?α κ?ρη, τη Σουζ?ννα, η οπο?α βαπτ?στηκε στι? 26 Μα?ου του 1583[32], εν? σχεδ?ν δ?ο χρ?νια αργ?τερα, στι? 2 Φεβρουαρ?ου του 1585, καταγρ?φεται η β?πτιση των δ?ο δ?δυμων παιδι?ν του?, του Χ?μνετ και τη? Τζο?ντιθ[33]. Ο Χ?μνετ π?θανε απ? ?γνωστα α?τια σε ηλικ?α 11 ετ?ν και τ?φηκε στι? 11 Αυγο?στου του 1596[34].
Μετ? τη γ?ννηση των διδ?μων, ο Σα?ξπηρ ?φησε ελ?χιστα ιστορικ? ?χνη μ?χρι που το 1592 αναφ?ρεται ω? μ?λο? τη? θεατρικ?? σκην?? του Λονδ?νου. Οι μελετητ?? αναφ?ρονται στα χρ?νια μεταξ? του 1585 και του 1592 ω? τα "χαμ?να χρ?νια" του Σα?ξπηρ[35]. Πολλ? ?χουν γραφτε? για τι? προσπ?θειε? του Σα?ξπηρ να επιβληθε? ω? ηθοποι?? και συγγραφ?α? στο Λονδ?νο, αλλ? ελ?χιστα αποδ?δουν την πραγματικ?τητα. Μ?α ιστορ?α του 18ου αι?να φ?ρει τον Σα?ξπηρ να ξεκιν? τη θεατρικ? του καρι?ρα ω? ιπποκ?μο? που κ?ρδιζε τα προ? το ζην φυλ?γοντα? τα ?λογα των πλο?σιων θεατ?ν και των αφεντικ?ν των θε?τρων[36]. Εντο?τοι? δεν υπ?ρχει καν?να ιστορικ? στοιχε?ο που να αποδεικν?ει ?τι ο Σα?ξπηρ βρ?θηκε σ' αυτ? τη θ?ση. Αντιθ?τω?, στα 28 του χρ?νια ?ταν πλ?ον ?να? φτασμ?νο? ηθοποι??. Και ω? τα 52 του, που π?θανε, ?ταν π?ντα δημοφιλ?? και περιζ?τητο?.
Λονδ?νο και θεατρικ? καρι?ρα
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]
Δεν ε?ναι γνωστ? π?τε ακριβ?? ?ρχισε να γρ?φει ο Σα?ξπηρ αλλ? αναφορ?? τη? εποχ?? του και αρχε?α παραστ?σεων δε?χνουν ?τι κ?ποια απ? τα ?ργα του ε?χαν αν?βει στη λονδρ?ζικη σκην? απ? το 1592[37]. Οι βιογρ?φοι θεωρο?ν ?τι η καρι?ρα του πρ?πει να ?ρχισε μετ? τα μ?σα τη? δεκαετ?α? του 1580[38][39]. Αργ?τερα ο Σα?ξπηρ καθ?? και ?λη η θεατρικ? ομ?δα στην οπο?α αν?κε, τελο?σε υπ? την ε?νοια τη? Ελισ?βετ Α? τη? Αγγλ?α?. Συχν? ?παιζαν μπροστ? στη βασ?λισσα και την αυλ? τη? τι? μ?ρε? των Χριστουγ?ννων ? ?λλων εορτ?ν. Ο Αρχιθαλαμηπ?λο? τη? Ελισ?βετ, Χ?νρυ Κ?ρε?, ?ταν ο αν?δοχ?? του? γι' αυτ? και του? ?λεγαν "οι ?νθρωποι του Αρχιθαλαμηπ?λου" (The Lord Chamberlain's Men). Τα ?ργα του Σα?ξπηρ εκτελο?νταν μ?νο απ? του? Lord Chamberlain's Men, οι οπο?οι ?ταν πλ?ον η κορυφα?α θεατρικ? ομ?δα του Λονδ?νου[40].
Μετ? τον θ?νατο τη? Ελισ?βετ Α? το 1603, βασιλι?? τη? Αγγλ?α? αν?λαβε ο Ι?κωβο? ΣΤ? τη? Σκωτ?α? ?ταν ο ν?ο? βασιλι?? ?ρθε στο Λονδ?νο, ο Σα?ξπηρ μαζ? με ?λλου? εκλεκτο?? ηθοποιο?? και συγγραφε?? τη? χ?ρα? τον υποδ?χτηκε στην ε?σοδο τη? π?λη?. Ευτυχ?? για τον Σα?ξπηρ ο βασιλι?? Ι?κωβο? αγαπο?σε το θ?ατρο το ?διο ?πω? κι η προκ?τοχ?? του. Διανοο?μενο? ο ?διο? υποστ?ριζε τη φιλολογ?α και προστ?τευε τι? τ?χνε?. Δ?κα μ?ρε? μετ? τη στ?ψη του ο Βασιλι?? π?ρε επ?σημα υπ? την προστασ?α του τον θ?ασο του Σα?ξπηρ. Απ? τ?τε η θεατρικ? ομ?δα μετονομ?στηκε σε "οι ?νθρωποι του Βασιλι?" (The King's Men)[41].
Αρκετ? νομικ? ?γγραφα τη? εποχ?? καταγρ?φουν επενδ?σει? και αγορ?? ακιν?των που ?κανε ο Σα?ξπηρ, γεγον?? που πιστοποιε? πω? στη δι?ρκεια αυτ?? τη? περι?δου κ?ρδισε αρκετ? χρ?ματα[42]. Αναφ?ρεται χαρακτηριστικ? ?τι το 1597 απ?κτησε το New Place, το οπο?ο ?ταν το δε?τερο μεγαλ?τερο σπ?τι στο Στρ?τφορντ. Το 1599, ο Σα?ξπηρ και ?λλα μ?λη του θι?σου ?χτισαν το δικ? του? θ?ατρο στη ν?τια ?χθη του ποταμο? Τ?μεση και το ον?μασαν "Γκλ?ουμπ" (Globe). Το 1608 αν?λαβαν επ?ση? το θ?ατρο Μπλ?κφρα?αρ? (Blackfriars).
Κ?ποια απ? τα ?ργα του Σα?ξπηρ ?ρχισαν να δημοσιε?ονται απ? το 1594. Το 1598, και καθ?? ε?χε γ?νει ?δη γνωστ??, το ?νομα του Σα?ξπηρ ?ρχισε να εμφαν?ζεται και στα εξ?φυλλα[43][44][45]. Παρ? την επιτυχ?α του ω? δραματουργ??, ο Σα?ξπηρ συν?χισε να πα?ζει τ?σο στα δικ? του ?ργα ?σο και σε ?ργα ?λλων δραματουργ?ν. Ο ποιητ?? και θεατρικ?? συγγραφ?α? Μπεν Τζ?νσον τον αναφ?ρει στου? ηθοποιο?? που ?παιξαν σε δικ? του ?ργα[46] γι' αυτ? και η απουσ?α του ον?ματ?? του απ? τον κατ?λογο των ηθοποι?ν που ?παιξαν το 1605 στο "Βολπ?νε" ?χει εκληφθε? απ? ορισμ?νου? μελετητ?? ω? ?νδειξη ?τι η καρι?ρα του Σα?ξπηρ ω? ηθοποιο? πλησ?αζε στο τ?λο? τη?[47]. Ωστ?σο αργ?τερα ο Σα?ξπηρ εμφαν?ζεται ω? ?να? απ? του? κυρι?τερου? ηθοποιο?? σε ?ργα τα οπο?α αν?βηκαν για πρ?τη φορ? στη σκην? μετ? το "Βολπ?νε", αν και δεν μπορο?με να γνωρ?ζουμε με βεβαι?τητα ποιου? ρ?λου? ?παιξε[48].
Κατ? τη δι?ρκεια τη? καρι?ρα? του, ο Σα?ξπηρ μο?ραζε τον χρ?νο του μεταξ? του Λονδ?νου και του Στρ?τφορντ. Το 1596, τη χρονι? πριν αγορ?σει το New Place στο Στρ?τφορντ, ο Σα?ξπηρ ζο?σε στην ενορ?α τη? Αγ?α? Ελ?νη? στο Μπ?σοπσγκε?τ του Λονδ?νου, β?ρεια του ποταμο? Τ?μεση[49]. Μετακ?μισε στην ?λλη μερι? του Τ?μεση, στο Σ?ουθαρκ του Λονδ?νου, το 1599, δηλαδ? τη χρονι? που κατασκευ?στηκε το θ?ατρο Γκλ?ουμπ[50]. Το 1604 μετακ?μισε και π?λι β?ρεια του ποταμο?, σε μ?α περιοχ? με πολλ? ωρα?α σπ?τια β?ρεια του Καθεδρικο? Ναο? του Αγ?ου Πα?λου. Εκε? νο?κιαζε δωμ?τια απ? ?ναν Γ?λλο Ουγεν?το που κατασκε?αζε περο?κε? για κυρ?ε?[51].
Τα τελευτα?α χρ?νια
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]
Μετ? το 1606 ο Σα?ξπηρ ?γραψε λ?γα ?ργα και καν?να δεν αποδ?δεται σ' αυτ?ν μετ? το 1613[52]. Π?θανε στι? 3 Μα?ου του 1616 (23 Απριλ?ου σ?μφωνα με το Ιουλιαν? ημερολ?γιο)[53] αφ?νοντα? π?σω του τη σ?ζυγ? του και δ?ο κ?ρε?.
Στη διαθ?κη του, ο Σα?ξπηρ ?φησε το μεγαλ?τερο μ?ρο? τη? περιουσ?α? του στη μεγαλ?τερη κ?ρη του, Σουζ?ννα[54], εν? αναφ?ρεται ελ?χιστα στη σ?ζυγ? του, Ανν, η οπο?α πιθαν?τατα δικαιο?νταν αυτομ?τω? το ?να τρ?το τη? περιουσ?α?[55]. Συγκεκριμ?να ?γραψε ?τι τη? αφ?νει "το δε?τερο καλ?τερ? μου κρεβ?τι", ?να κληροδ?τημα που ?χει οδηγ?σει σε πολλ?? εικασ?ε?[56][57]. Μερικο? μελετητ?? βλ?πουν το κληροδ?τημα αυτ? ω? προσβολ? για την Ανν, εν? ?λλοι πιστε?ουν ?τι το δε?τερο καλ?τερο κρεβ?τι ε?ναι το γαμ?λιο κρεβ?τι και επομ?νω? το κληροδ?τημα ε?ναι πλο?σιο σε σημασ?α.[58]
Ο Σα?ξπηρ τ?φηκε δ?ο ημ?ρε? μετ? τον θ?νατ? του, στο ιερ? τη? Εκκλησ?α? τη? Αγ?α? Τρι?δα? στο Στρ?τφορντ-απ?ν-?ιβον[59]. Στον τ?φο του τοποθετ?θηκε ?πειτα απ? δικ? του επιθυμ?α μ?α επιγραφ?, λαξευμ?νη στην π?τρινη πλ?κα που καλ?πτει τον τ?φο. Η επιγραφ? περιλαμβ?νει μ?α κατ?ρα εν?ντια στη μετακ?νηση των οστ?ν του, η οπο?α και αποφε?χθηκε επιμελ?? κατ? τη δι?ρκεια τη? αποκατ?σταση? του ναο? το 2008[60].
Η επιγραφ? γρ?φει:
- Good frend for Iesvs sake forbeare,
- To digg the dvst encloased heare.
- Bleste be ye man yt spares thes stones,
- And cvrst be he yt moves my bones.[61]
και σε ελε?θερη μετ?φραση:
- Καλ? φ?λε, στο ?νομα του Θεο? συγκρατ?σου,
- Απ? το να σκ?ψει? τη σκ?νη που εσωκλε?εται εδ?.
- Ευλογημ?νο? α? ε?ναι ?ποιο? ?συχε? αφ?σει αυτ?? τι? π?τρε?,
- Και καταραμ?νο? α? ε?ναι ?ποιο? μετακιν?σει τα κ?κκαλ? μου.
Σχετικ? με την επιγραφ? αυτ?, καλλιεργ?θηκε ?να? μ?θο?, σ?μφωνα με τον οπο?ο αδημοσ?ευτα ?ργα του Σα?ξπηρ πιθαν?ν να βρ?σκονται εντ?? του τ?φου. Μ?χρι σ?μερα δεν ?χει αποπειραθε? να διαπιστωθε? η αλ?θεια αυτ?? τη? υπ?θεση?.
Πριν το 1623, στον β?ρειο το?χο του Ναο? τη? Αγ?α? Τρι?δα? στ?θηκε ?να ταφικ? μνημε?ο του Σα?ξπηρ που τον απεικον?ζει την ?ρα που γρ?φει. Η επιγραφ? τον συγκρ?νει με τον Ν?στορα, τον Σωκρ?τη και τον Βιργ?λιο[62].
Τα ?ργα
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]Οι περισσ?τεροι θεατρικο? συγγραφε?? τη? περι?δου συν?θω? συνεργ?ζονταν με ?λλου? και οι κριτικο? συμφωνο?ν ?τι ο Σα?ξπηρ ?κανε το ?διο, ω? επ? το πλε?στον στι? αρχ?? και στο τ?λο? τη? καρι?ρα? του[63].
Τα πρ?τα καταγεγραμμ?να ?ργα του Σα?ξπηρ ε?ναι ο "Ριχ?ρδο? Γ?" και τα τρ?α μ?ρη του Ερρ?κου ΣΤ?, τα οπο?α γρ?φτηκαν στι? αρχ?? τη? δεκαετ?α? του 1590, σε μ?α εποχ? που το ιστορικ? δρ?μα ?ταν τη? μ?δα?. Ωστ?σο τα ?ργα του Σα?ξπηρ ε?ναι δ?σκολο να χρονολογηθο?ν[64] και οι μελ?τε? των κειμ?νων του δε?χνουν ?τι ο "Τ?το? Ανδρ?νικο?", η "Κωμωδ?α των Παρεξηγ?σεων", το "Ημ?ρωμα τη? Στρ?γγλα?" και οι "Δ?ο ?ρχοντε? απ? τη Βερ?να" αν?κουν επ?ση? στην πρ?τη περ?οδο του Σα?ξπηρ[65]. Οι πρ?τε? ιστορ?ε? του, οι οπο?ε? αντλ?θηκαν απ? τα "Χρονικ? τη? Αγγλ?α?, Σκωτ?α? και Ιρλανδ?α?" του Ρ?φαελ Χ?λινσεντ, δραματοποιο?ν τα καταστροφικ? αποτελ?σματα τη? αδ?ναμη? ? διεφθαρμ?νη? εξουσ?α? και ?χουν ερμηνευθε? ω? δικαιολ?γηση τη? προ?λευση? του Ο?κου των Τυδ?ρ[66]. Τα πρ?τα ?ργα ?ταν επηρεασμ?να απ? τα ?ργα ?λλων Ελισαβετιαν?ν δραματουργ?ν, απ? τι? παραδ?σει? του μεσαιωνικο? δρ?ματο? και απ? τα ?ργα του Σεν?κα[67][68]. Η "Κωμωδ?α των Παρεξηγ?σεων" βασ?στηκε επ?ση? σε κλασικ? μοντ?λα, αλλ? δεν βρ?θηκε καμ?α πηγ? για το "Ημ?ρωμα τη? Στρ?γγλα?", αν και σχετ?ζεται μ' ?να ?λλο ?ργο με τον ?διο τ?τλο και μπορε? να προ?ρχεται απ? τη λα?κ? παρ?δοση[69]. ?πω? οι "Δ?ο ?ρχοντε? απ? τη Βερ?να", ?που δ?ο φ?λοι φα?νεται να εγκρ?νουν τον βιασμ?[70][71], ?τσι και η ιστορ?α τη? Στρ?γγλα?, ?που το ανεξ?ρτητο πνε?μα μια? γυνα?κα? εξημερ?νεται απ? ?ναν ?ντρα, προβληματ?ζουν μερικ?? φορ?? του? σ?γχρονου? κριτικο?? και σκηνοθ?τε?.
Στα μ?σα τη? δεκαετ?α? του 1590, οι πρ?ιμε? κλασικ?? και ιταλικο? τ?που κωμωδ?ε? του Σα?ξπηρ παραχωρο?ν τη θ?ση του? στη ρομαντικ? ατμ?σφαιρα των σημαντικ?τερων κωμωδι?ν του[72]. Το "?νειρο Θεριν?? Νυκτ??" ε?ναι ?να πνευματ?δε? μ?γμα ρομαντισμο?, μαγε?α? και κωμικ?ν σκην?ν[73]. Η επ?μενη κωμωδ?α του Σα?ξπηρ, ο εξ?σου ρομαντικ?? "?μπορο? τη? Βενετ?α?", απεικον?ζει τον εκδικητικ? Εβρα?ο τοκογλ?φο Σ?ιλοκ με τρ?πο που αντανακλ? τι? αντισημιτικ?? απ?ψει? εκε?νη? τη? εποχ?? αλλ? στα σημεριν? ακροατ?ρια μπορε? να φα?νεται υποτιμητικ??[74]. Τα ?ξυπνα λογοπα?γνια του "Πολ? κακ? για το τ?ποτα"[75], το μαγευτικ? περιβ?λλον του "?πω? Αγαπ?τε" και το ζωνταν? γλ?ντι τη? "Δωδ?κατη? Ν?χτα?" ολοκληρ?νουν τη σειρ? των μεγ?λων κωμωδι?ν του Σα?ξπηρ[76]. Μετ? τον λυρικ? "Ριχ?ρδο Β?", ο οπο?ο? ε?ναι γραμμ?νο? σχεδ?ν εξ ολοκλ?ρου σε ομοιοκατ?ληκτο στ?χο, ο Σα?ξπηρ εισ?γαγε την κωμωδ?α πρ?ζα? στα ?ργα "Ερρ?κο? Δ?" (1ο και 2ο μ?ρο?) και "Ερρ?κο? Ε?", περ? τα τ?λη τη? δεκαετ?α? του 1590. Οι χαρακτ?ρε? του γ?νονται ?λο και περισσ?τερο σ?νθετοι και εναλλ?σσοντα? επιδ?ξια κωμικ?? και σοβαρ?? σκην??, πρ?ζα και πο?ηση, επιτυγχ?νει την αφηγηματικ? ποικιλ?α του ?ριμου ?ργου του[77][78]. Η περ?οδο? αυτ? αρχ?ζει και τελει?νει με δ?ο τραγωδ?ε?: το "Ρωμα?ο? και Ιουλι?τα", το δι?σημο ρομαντικ? δρ?μα για την εφηβε?α, την αγ?πη και τον θ?νατο[79], και τον "Ιο?λιο Κα?σαρα" -βασισμ?νο σε μ?α μετ?φραση που ?κανε το 1579 ο Σερ Τ?μα? Νορθ στο ?ργο του Πλο?ταρχου "Β?οι Παρ?λληλοι"- που εισ?γαγε ?να ν?ο ε?δο? δρ?ματο?[80].
Στι? αρχ?? του 17ου αι?να, ο Σα?ξπηρ ?γραψε τι? κωμωδ?ε? "Με το ?διο Μ?τρο", "Τρω?λο? και Χρυση?δα" και "Τ?λο? Καλ?, ?λα Καλ?" καθ?? και μερικ?? απ? τι? πιο γνωστ?? τραγωδ?ε? του[81][82]. Πολλο? κριτικο? πιστε?ουν ?τι οι μεγαλ?τερε? τραγωδ?ε? του Σα?ξπηρ αντιπροσωπε?ουν την αιχμ? τη? τ?χνη? του. Ο ?μλετ, ο ?ρωα? τη? δι?σημη? ομ?νυμη? τραγωδ?α? του Σα?ξπηρ, πιθαν?τατα ?χει συζητηθε? περισσ?τερο απ? κ?θε ?λλο σαιξπηρικ? χαρακτ?ρα, ειδικ? για τον περ?φημο μον?λογ? του "Να ζει κανε?? ? να μη ζει, ιδο? η απορ?α"[83]. Σε αντ?θεση με τον εσωστρεφ? ?μλετ, του οπο?ου ο δισταγμ?? αποδεικν?εται μοιρα?ο?, οι ?ρωε? των τραγωδι?ν που ακολο?θησαν, ο "Οθ?λλο?" και ο "Βασιλι?? Ληρ", χαρακτηρ?ζονται απ? τη βιαστικ? και λανθασμ?νη εκτ?μησ? του?[84]. Η εξ?λιξη των τραγωδι?ν του Σα?ξπηρ εξαρτ?ται συχν? απ? τ?τοια μοιρα?α λ?θη ? μειονεκτ?ματα, τα οπο?α ανατρ?πουν την τ?ξη των πραγμ?των και καταστρ?φουν τον ?ρωα κι εκε?νου? που αγαπ?[85]. Στον "Οθ?λλο", ο κακ?βουλο? Ι?γο? προκαλε? τη ζηλοτυπ?α του Οθ?λλου, ο οπο?ο? φτ?νει στο σημε?ο να δολοφον?σει την αθ?α γυνα?κα του που τον αγαπ?[86]. Στο "Βασιλι? Ληρ", ο Βασιλι?? διαπρ?ττει το τραγικ? λ?θο? να παραιτηθε? απ? τον θρ?νο του σηματοδοτ?ντα? την ?ναρξη των γεγον?των που οδηγο?ν στη δολοφον?α τη? κ?ρη? του και στον βασανισμ? και την τ?φλωση του Κ?μη του Γκλ?στερ. Στον "Μ?κβεθ", τη μικρ?τερη τραγωδ?α του Σα?ξπηρ[87], η ανεξ?λεγκτη φιλοδοξ?α υποκινε? τον Μ?κβεθ και τη σ?ζυγ? του, Λα?δη Μ?κβεθ, να δολοφον?σουν τον ν?μιμο βασιλι? και να σφετεριστο?ν τον θρ?νο, μ?χρι που καταστρ?φονται απ? τι? ενοχ?? του?[88]. Οι τελευτα?ε? μεγ?λε? τραγωδ?ε? του Σα?ξπηρ, "Αντ?νιο? και Κλεοπ?τρα" και "Κοριολαν??", περι?χουν μερικ? απ? τα καλ?τερα ποι?ματ? του και θεωρ?θηκαν ω? οι πιο επιτυχημ?νε? τραγωδ?ε? του απ? τον ποιητ? και κριτικ? Τ.Σ. ?λιοτ[89][90].
Στην τελευτα?α του περ?οδο, ο Σα?ξπηρ στρ?φηκε στον ρομαντισμ? και στην ιλαροτραγωδ?α και ολοκλ?ρωσε ?λλα τρ?α μεγ?λα ?ργα: "Κυμβελ?νο?", "Το Χειμωνι?τικο Παραμ?θι" και "Η Τρικυμ?α", καθ?? και τον κατ?πιν συνεργασ?α? "Περικλ?". Λιγ?τερο ζοφερ? απ? τι? τραγωδ?ε? του, αυτ? τα τ?σσερα ?ργα ε?ναι πιο σοβαρ? σε ?φο? απ? τι? κωμωδ?ε? τη? δεκαετ?α? του 1590 και τελει?νουν με συμφιλ?ωση και συγχ?ρεση των δυνητικ? τραγικ?ν λαθ?ν[91]. Ορισμ?νοι σχολιαστ?? ?χουν δει αυτ? την αλλαγ? στη δι?θεση ω? απ?δειξη μια? πιο γαλ?νια? ?ποψη? τη? ζω?? απ? την πλευρ? του Σα?ξπηρ, αλλ? μπορε? να αντικατοπτρ?ζει απλ?? τη θεατρικ? μ?δα τη? εποχ??[92]. Ο Σα?ξπηρ συνεργ?στηκε με τον δραματουργ? Τζον Φλ?τσερ σε δ?ο επιπλ?ον σωζ?μενα ?ργα: τον "Ερρ?κο Η?" και το Οι Δ?ο Συγγενε?? ?ρχοντε?.
Παραστ?σει?
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]
Δεν ε?ναι σαφ?? για ποιε? θεατρικ?? επιχειρ?σει? ?γραψε ο Σα?ξπηρ τα πρ?τα ?ργα του. Το εξ?φυλλο του "Τ?του Ανδρ?νικου" στην ?κδοση του 1594 αποκαλ?πτει ?τι το ?ργο ε?χε παιχτε? απ? τρει? διαφορετικο?? θι?σου?. Μετ? απ? τι? επιδημ?ε? τη? μα?ρη? παν?λη? τα ?τη 1592-1593, τα ?ργα του Σα?ξπηρ ερμηνε?τηκαν απ? το δικ? του θ?ασο σε θ?ατρο β?ρεια του Τ?μεση. ?ταν ο θ?ασο? βρ?θηκε σε διαμ?χη με τον ιδιοκτ?τη του οικοπ?δου, οι ηθοποιο? κατεδ?φισαν το θ?ατρο και χρησιμοπο?ησαν τα ξ?λα για να κατασκευ?σουν στη ν?τια ?χθη του Τ?μεση το θ?ατρο Γκλ?ουμπ, το πρ?το θ?ατρο που χτ?στηκε απ? ηθοποιο?? για ηθοποιο??[93]. Το Γκλ?ουμπ ?νοιξε το φθιν?πωρο του 1599 και ο "Ιο?λιο? Κα?σαρ" ?ταν ?να απ? τα πρ?τα ?ργα που αν?βηκαν στη σκην?. Τα περισσ?τερα ?ργα που ?γραψε ο Σα?ξπηρ μετ? το 1599 γρ?φτηκαν για το Γκλ?ουμπ, συμπεριλαμβανομ?νων του "?μλετ", του "Οθ?λλου" και του "Βασιλι? Ληρ"[94][95].
Παρ? το γεγον?? ?τι οι καταγραφ?? των παραστ?σεων ε?ναι αποσπασματικ??, φα?νεται πω? ο θ?ασο? του Σα?ξπηρ ?παιξε επτ? φορ?? στην αυλ? του Ι?κωβου Α? απ? την 1η Νοεμβρ?ου 1604 μ?χρι τι? 31 Οκτωβρ?ου 1605, μεταξ? των οπο?ων αναφ?ρονται και δ?ο παραστ?σει? του "?μπορου τη? Βενετ?α?". Μετ? το 1608 ?παιζαν στο κλειστ? θ?ατρο Μπλ?κφρα?αρ? κατ? τη δι?ρκεια του χειμ?να και στο Γκλ?ουμπ κατ? τη δι?ρκεια του καλοκαιριο?. Ο εσωτερικ?? χ?ρο? σε συνδυασμ? με τη μ?δα τη? εποχ??, επ?τρεψε τον Σα?ξπηρ να εισ?γει πιο περ?τεχνα σκηνικ?. Στον "Κυμβελ?νο", για παρ?δειγμα, ο Δ?α? κατεβα?νει εν μ?σω βροντ?ν και κεραυν?ν καθισμ?νο? π?νω σ' ?ναν αετ?, οπ?τε ρ?χνει ?ναν κεραυν? και τα φαντ?σματα π?φτουν στα γ?νατ? του?[96].
Το γεγον?? ?τι ο Σα?ξπηρ εκτ?? απ? το ?τι ?γραφε τα ?ργα του τα ?παιζε κι?λα?, τον ?κανε ασυναγ?νιστο μεταξ? των ?λλων συγγραφ?ων. Ο Σα?ξπηρ δεν ?γραφε απλ? για να γρ?φει, αλλ? για να ζει. Ζο?σε τα ?ργα του. ?πω? οι θεατ?? παρακολουθο?σαν εκε?νον, ?τσι κι εκε?νο? παρατηρο?σε του? θεατ?? και παρακολουθο?σε τι? αντιδρ?σει? του?. Δεν ?ταν λ?γε? οι φορ?? που ?λλαζε στη σκην? τα λ?για του προσπαθ?ντα? να αποδ?σει ?σο μπορο?σε καλ?τερα το ν?ημα και να ικανοποι?σει περισσ?τερο του? θεατ??. Ε?χε τ?τοια ικαν?τητα να ανταποκρ?νεται στι? απαιτ?σει? του κοινο?, ?στε ακ?μα και σ?μερα τα ?ργα του εξακολουθο?ν να γοητε?ουν τον θεατ? με τη ζωντ?νια του?[97].
Γραπτ?? πηγ??
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]
Το 1623 δ?ο ηθοποιο?, που υπ?ρξαν φ?λοι του Σα?ξπηρ, εξ?δωσαν μ?α συλλογ? ?ργων του, αποτελο?μενη απ? 36 κε?μενα, εκ των οπο?ων τα 18 τυπ?θηκαν για πρ?τη φορ?. Πολλ? απ? τα ?ργα του ε?χαν ?δη εμφανιστε? σε δι?φορε? εκδ?σει?, για τι? οπο?ε? δεν υπ?ρχουν στοιχε?α ?τι ο Σα?ξπηρ τι? εν?κρινε[98]. Υπ?ρχουν ?ργα των οπο?ων τα σωζ?μενα αντ?τυπα διαφ?ρουν απ? το ?να στο ?λλο. Οι διαφορ?? αυτ?? μπορε? να οφε?λονται σε αντιγραφικ? ? τυπογραφικ? λ?θη, απ? σημει?σει? ηθοποι?ν ? του κοινο? ? ακ?μα και απ? τα ?δια τα ?γγραφα του Σα?ξπηρ[99]. Σε ορισμ?νε? περιπτ?σει?, για παρ?δειγμα στον "?μλετ", στον "Τρω?λο και Χρυση?δα" και στον "Οθ?λλο", μπορε? ο Σα?ξπηρ μετ? την πρ?τη του? ?κδοση να ε?χε αναθεωρ?σει τα κε?μενα. Ωστ?σο στην περ?πτωση του "Βασιλι? Ληρ" υπ?ρχουν σημαντικ?? διαφορ?? αν?μεσα στην πρ?τη ?κδοση και σ' εκε?νη του 1623[100].
Ποι?ματα
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]Το 1593 και το 1594, ?ταν τα θ?ατρα ?ταν κλειστ? εξαιτ?α? τη? πανο?κλα?, ο Σα?ξπηρ δημοσ?ευσε δ?ο αφηγηματικ? ποι?ματα με ερωτικ? θ?ματα, τα "Αφροδ?τη και ?δωνι?" και "Ο Βιασμ?? τη? Λουκρητ?α?". Στο πρ?το ?να? αθ?ο? ?δωνι? απορρ?πτει τι? ερωτικ?? προκλ?σει? τη? Αφροδ?τη? εν? στο δε?τερο η εν?ρετη Λουκρητ?α βι?ζεται απ? τον λ?γνο Ταρκ?νιο. Με επιρρο? απ? τι? "Μεταμορφ?σει?" του Οβ?διου[101], τα ποι?ματα δε?χνουν την ενοχ? και την ηθικ? σ?γχυση που προκ?πτουν απ? μ?α ανεξ?λεγκτη επιθυμ?α. Και τα δ?ο αποδε?χθηκαν ιδια?τερα δημοφιλ? και ανατυπ?θηκαν αρκετ?? φορ?? κατ? τη δι?ρκεια τη? ζω?? του Σα?ξπηρ. ?να τρ?το αφηγηματικ? πο?ημα, "Το Παρ?πονο εν?? Εραστ?", ?που μ?α νεαρ? γυνα?κα θρηνε? την αποπλ?νησ? τη? απ? ?να πειστικ? μνηστ?ρα, τυπ?θηκε στην πρ?τη ?κδοση των Σον?των το 1609. "Ο Φο?νικα? κι η Τρυγ?να", που τυπ?θηκε το 1601, θρηνε? τον θ?νατο του θρυλικο? Φο?νικα και τη? ερωμ?νη? του, τη? πιστ?? Τρυγ?να?. Το 1599, δ?ο προσχ?δια των σον?των 138 και 144 εμφαν?στηκαν στον "Περιπαθ? Προσκυνητ?", ?να ανθολ?γιο ποιημ?των υπ? το ?νομα του Σα?ξπηρ που εκδ?θηκε χωρ?? την ?δεια του[102].
Σον?τα
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]Τα "Σον?τα" δημοσιε?τηκαν το 1609 και ?ταν τα τελευτα?α μη δραματικ? ?ργα του Σα?ξπηρ που εκδ?θηκαν. Οι μελετητ?? δεν ε?ναι β?βαιοι για το π?τε γρ?φτηκε το καθ?να απ? τα 154 σον?τα, αλλ? τα στοιχε?α δε?χνουν ?τι ο Σα?ξπηρ ?γραφε σον?τα σε ?λη τη δι?ρκεια τη? καρι?ρα? του για ?να ιδιωτικ? αναγνωστικ? κοιν?[103]. Σ?μφωνα με κ?ποιου? αναλυτ?? ο Σα?ξπηρ σχεδ?αζε να εκδ?σει δ?ο αντ?θετε? σειρ??: μ?α για την ανεξ?λεγκτη επιθυμ?α για μ?α παντρεμ?νη γυνα?κα με σκο?ρο δ?ρμα ("η Μελαχριν? Κυρ?α") και μ?α για την πολ?πλοκη αγ?πη για ?να νεαρ? ?ντρα ("ο Ωρα?ο? Ν?ο?"). Παραμ?νει ασαφ?? αν τα στοιχε?α αυτ? αντιπροσωπε?ουν πραγματικ? ?τομα ? αν το συγγραφικ? "εγ?" με το οπο?ο απευθ?νεται σ' αυτο?? αντιπροσωπε?ει τον ?διο τον Σα?ξπηρ[104]. Π?ντω? η ?κδοση του 1609 αφιερ?θηκε σε κ?ποιον κ?ριο "W. H.", ο οπο?ο? πιστ?νεται ω? "ο μ?νο? γενν?τορα?" των ποιημ?των.
Δεν ε?ναι γνωστ? αν αυτ? γρ?φτηκε απ? τον ?διο τον Σα?ξπηρ ? απ? τον εκδ?τη, του οπο?ου τα αρχικ? εμφαν?ζονται στο κ?τω μ?ρο? τη? σελ?δα? ?που γρ?φτηκε η αφι?ρωση. Επ?ση? δεν ε?ναι γνωστ? ο?τε ποιο? ?τανε ο κ?ριο? W. H., παρ? τι? πολυ?ριθμε? θεωρ?ε?, ο?τε αν ο Σα?ξπηρ ε?χε δ?σει την ?δεια του για τη δημοσ?ευση των σον?των[105]. Οι κριτικο? επαινο?ν τα Σον?τα ω? μ?α βαθι? περισυλλογ? σχετικ? με τη φ?ση του ?ρωτα, το ερωτικ? π?θο?, τον θ?νατο και τον χρ?νο[106].
?φο?
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]
Τα πρ?τα ?ργα του Σα?ξπηρ γρ?φτηκαν σε τυποποιημ?νη γλ?σσα, σ?μφωνα με το συμβατικ? ?φο? τη? εποχ??. Στα ποι?ματα χρησιμοποιο?νται επεκτεταμ?νε? και μερικ?? φορ?? περ?τεχνε? μεταφορ?? και η γλ?σσα ε?ναι συχν? ρητορικ?, γραμμ?νη για ηθοποιο?? που απαγγ?λλουν αντ? να μιλο?ν. Οι μεγ?λοι λ?γοι στον "Τ?το Ανδρ?νικο", κατ? την ?ποψη ορισμ?νων κριτικ?ν, καθυστερο?ν τη δρ?ση εν? οι στ?χοι στου? "Δ?ο ?ρχοντε? απ? τη Βερ?να" ?χουν περιγραφε? ω? δ?σκαμπτοι[107][108].
Εντο?τοι?, σ?ντομα ο Σα?ξπηρ ?ρχισε να προσαρμ?ζει το παραδοσιακ? ?φο? στου? δικο?? του σκοπο??. Ο εναρκτ?ριο? μον?λογο? στον "Ριχ?ρδο Γ?" ?χει τι? ρ?ζε? του στο μεσαιωνικ? δρ?μα. Την ?δια στιγμ?, η ζωηρ? αυτογνωσ?α του Ριχ?ρδου προσβλ?πει στου? μον?λογου? των ?ριμων ?ργων του Σα?ξπηρ[109]. Δεν υπ?ρχει καν?να ?ργο που να σηματοδοτε? μ?α αλλαγ? απ? το παραδοσιακ? στο ελε?θερο ?φο?. Ο Σα?ξπηρ συνδ?αζε και τα δ?ο σε ?λη τη σταδιοδρομ?α του, με τον "Ρωμα?ο και Ιουλι?τα" να ε?ναι ?σω? το καλ?τερο παρ?δειγμα αυτ?? τη? αν?μιξη?[110]. Στα μ?σα τη? δεκαετ?α? του 1590, ο Σα?ξπηρ ?ρχισε να γρ?φει μ?α πιο φυσικ? πο?ηση. Οι μεταφορ?? και οι εικ?νε? του βαθμια?α συντον?ζονταν ?λο και περισσ?τερο με τι? αν?γκε? του δρ?ματο?. Η ποιητικ? φ?ρμα που χρησιμοποιο?σε συν?θω? ο Σα?ξπηρ, ?ταν ο ανομοιοκατ?ληκτο? στ?χο? σε ιαμβικ? πεντ?μετρο. Στην πρ?ξη αυτ? σ?μαινε ?τι οι στροφ?? του συν?θω? δεν ε?χαν ρ?μα και κ?θε στ?χο? αποτελο?νταν απ? δ?κα συλλαβ?? κατ? τρ?πο που να τον?ζεται κ?θε δε?τερη συλλαβ?. Οι ανομοιοκατ?ληκτοι στ?χοι των πρ?των ?ργων του ε?ναι αρκετ? διαφορετικο? απ? εκε?νου? των τελευτα?ων. Συχν? ε?ναι θαυμ?σιοι αλλ? οι φρ?σει? του ?χουν την τ?ση να ξεκινο?ν και να τελει?νουν στο τ?λο? κ?θε στ?χου, με τον κ?νδυνο τη? μονοτον?α?[111]. Μ?λι? ο Σα?ξπηρ κυρι?ρχησε στον παραδοσιακ? ανομοιοκατ?ληκτο στ?χο, ?ρχισε να διακ?πτει και να υπ?ρχει διακ?μανση στη ρο? του. Αυτ? η τεχνικ? απελευθερ?νει τη ν?α δ?ναμη και την ευελιξ?α τη? πο?ηση? σε ?ργα ?πω? ο "Ιο?λιο? Κα?σαρ" και ο "?μλετ"[σημ. 5].
Μετ? τον ?μλετ, ο Σα?ξπηρ διαφοροπο?ησε ακ?μα περισσ?τερο το ποιητικ? του ?φο?, ιδια?τερα στα πιο συναισθηματικ? μ?ρη των τελευτα?ων τραγωδι?ν του. Στην τελευτα?α φ?ση τη? καρι?ρα? του, υιοθ?τησε πολλ?? τεχνικ?? για να πετ?χει το αποτ?λεσμα που επιθυμο?σε. Αυτ?? περιλ?μβαναν τη μεταπ?δηση στον επ?μενο στ?χο χωρ?? πα?ση, ακαν?νιστε? διακοπ?? και ακρα?ε? διαφορ?? στη δομ? και το μ?κο? των προτ?σεων[112]. Στον "Μ?κβεθ", για παρ?δειγμα, η γλ?σσα πηγα?νει απ? μ?α ?σχετη μεταφορ? ? παρομο?ωση σε ?λλη:
"Και η Ελπ?? που 'φ?ρεσε? μην ?το μεθυσμ?νη;" (Πρ?ξη Α', Σκην? Ζ' 35-38) και "σαν βρ?φο? νεογ?ννητον κι' ολ?γυμνον, ο Ο?κτο?,/? με μορφ?ν των Χερουβε?μ, που σχ?ζουν τον αιθ?ρα/'? του? αορ?του? τ' ουρανο? επ?νω ταχυδρ?μου?..." (Πρ?ξη Α', Σκην? Ζ' 21-25)
και ο ακροατ?? καλε?ται να ολοκληρ?σει την ?ννοια. Τα τελευτα?α του ρομαντικ? ?ργα, με τι? εναλλαγ?? του? στον χρ?νο και τι? ανατροπ?? στην πλοκ?, εν?μπνευσαν ?να τελευτα?ο ποιητικ? ?φο? ?που μακρι?? και σ?ντομε? προτ?σει? εναλλ?σσονται, υποκε?μενο και αντικε?μενο αντιστρ?φονται, και λ?ξει? παραλε?πονται, δημιουργ?ντα? μ?α εντ?πωση αυθορμητισμο?[113].
Ο Σα?ξπηρ συνδ?ασε την ποιητικ? ιδιοφυ?α με την πρακτικ? ?ννοια του θε?τρου. ?πω? ?λοι οι θεατρικο? συγγραφε?? τη? εποχ?? του, δραματοπο?ησε ιστορ?ε? χρησιμοποι?ντα? πηγ?? ?πω? ο Πλο?ταρχο? και ο Ρ?φαελ Χ?λινσεντ. Αναδιαμ?ρφωσε κ?θε πλοκ? για να δημιουργ?σει περισσ?τερα κ?ντρα ενδιαφ?ροντο? και να δε?ξει στο κοιν? ?σο το δυνατ?ν περισσ?τερε? πλευρ?? τη? αφ?γηση?. Αυτ? η δ?ναμη του σχεδιασμο? εξασφαλ?ζει ?τι το ?ργο του Σα?ξπηρ μπορε? να επιβι?σει τη? μετ?φραση?, του κοψ?ματο? και τη? ευρε?α? ερμηνε?α? χωρ?? απ?λειε? στον πυρ?να του δρ?ματο?[114]. Καθ?? μεγ?λωνε η μαεστρ?α του, ο Σα?ξπηρ ?δωσε στου? χαρακτ?ρε? του σαφ?στερα και πιο ποικ?λα κ?νητρα καθ?? και διακριτο?? τρ?που? ομιλ?α?. Ωστ?σο, στα τελευτα?α ?ργα του διατ?ρησε και πτυχ?? του πρ?τερου ?φου? του. Ιδια?τερα στα τελευτα?α του ρομαντικ? ?ργα σκ?πιμα επ?στρεψε σ' ?να περισσ?τερο καλλιτεχνικ? ?φο?, το οπο?ο ?δινε ?μφαση στην ψευδα?σθηση του θε?τρου[115][116].
Επιρρο?
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]
Το ?ργο του Σα?ξπηρ επηρ?ασε σημαντικ? το θ?ατρο και τη λογοτεχν?α. Συγκεκριμ?να, επ?κτεινε τι? δραματικ?? δυνατ?τητε? των χαρακτ?ρων, τη? πλοκ??, τη? γλ?σσα? και του ?φου?[117]. Για παρ?δειγμα, μ?χρι τον "Ρωμα?ο και Ιουλι?τα" τα ρομαντικ? ?ργα δεν θεωρο?νταν αξι?λογα θ?ματα για τραγωδ?ε?. Οι μον?λογοι χρησιμοποιο?νταν κυρ?ω? για τη μεταφορ? πληροφορι?ν σχετικ? με του? χαρακτ?ρε? ? τα γεγον?τα, αλλ? ο Σα?ξπηρ του? χρησιμοπο?ησε για να εξερευν?σει τι? σκ?ψει? των χαρακτ?ρων[118][119]. Το ?ργο του επηρ?ασε σε μεγ?λο βαθμ? και την πο?ηση. Οι Ρομαντικο? ποιητ?? προσπ?θησαν να αναβι?σουν το δρ?μα στο ?φο? του Σα?ξπηρ αλλ? με μικρ? επιτυχ?α.
Ο Σα?ξπηρ επηρ?ασε συγγραφε?? ?πω? ο Τ?μα? Χ?ρντυ, ο Ου?λλιαμ Φ?κνερ και ο Τσαρλ? Ντ?κεν?. Οι μον?λογοι του Αμερικανο? μυθιστοριογρ?φου Χ?ρμαν Μ?λβιλ οφε?λουν πολλ? στον Σα?ξπηρ. Ο καπετ?νιο? ?ιχαμπ (? Αχα?β) στο Μ?μπυ Ντικ ε?ναι ?να? κλασικ?? τραγικ?? ?ρωα?, εμπνευσμ?νο? απ? τον "Βασιλι? Ληρ". Οι μελετητ?? ?χουν εντοπ?σει 20.000 μουσικ? κομμ?τια που συνδ?ονται με τα ?ργα του Σα?ξπηρ. Μεταξ? αυτ?ν συγκαταλ?γονται δ?ο ?περε? του Τζουζ?πε Β?ρντι, ο "Οθ?λο?" και ο "Φ?λσταφ", των οπο?ων οι κριτικ?? συγκρ?νονται με αυτ?? των πρωτ?τυπων θεατρικ?ν ?ργων[120]. Ο Σα?ξπηρ εν?μπνευσε επ?ση? πολλο?? ζωγρ?φου?, συμπεριλαμβανομ?νων των Ρομαντικ?ν και των Προραφαηλιτ?ν. Μ?λιστα ο Ελβετ?? Ρομαντικ?? καλλιτ?χνη? Χ?ινριχ Φ?σλι, φ?λο? του Ου?λλιαμ Μπλ?ηκ, μετ?φρασε τον "Μ?κβεθ" στα γερμανικ?.[121] Ο ψυχαναλυτ?? Σ?γκμουντ Φρ?υντ μελ?τησε ?ργα του Σα?ξπηρ, και ιδια?τερα τον ?μλετ, για να αναπτ?ξει τι? θεωρ?ε? του γ?ρω απ? την ανθρ?πινη φ?ση.[122]
Την εποχ? του Σα?ξπηρ, η αγγλικ? γραμματικ?, η ορθογραφ?α και η προφορ? ?ταν λιγ?τερο τυποποιημ?νε? απ' ?,τι ε?ναι τ?ρα[123] και η χρ?ση τη? γλ?σσα? του βο?θησε στον σχηματισμ? τη? σ?γχρονη? αγγλικ?? γλ?σσα?[124]. Πολλ?? λ?ξει? και εκφρ?σει? ?πω? "with bated breath" ("με κομμ?νη την αν?σα", απ? τον "?μπορο τη? Βενετ?α?") και "it was a foregone conclusion" ("?ταν αναπ?φευκτο", απ? τον "Οθ?λλο") χρησιμοποιο?νται πλ?ον στην καθομιλουμ?νη[125].
Κριτικ??
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]Ο Σα?ξπηρ αν και κατ? τη δι?ρκεια τη? ζω?? του δεν ?ταν αντικε?μενο λατρε?α?, αλλ? ?ταν σεβαστ??.[126][127]
Μετ? την παλιν?ρθωση τη? μοναρχ?α? το 1660 και πριν το τ?λο? του 17ου αι?να, οι κλασικ?? ιδ?ε? ?ταν στη μ?δα. Το αποτ?λεσμα ?ταν οι κριτικο? εκε?νη? τη? εποχ?? να τοποθετ?σουν τον Σα?ξπηρ χαμηλ?τερα απ? ?λλου? δραματουργο?? τη? εποχ?? του.[128] ?μω? κατ? τη δι?ρκεια του 18ου αι?να οι κριτικο? ?ρχισαν να ανταποκρ?νονται στο ?ργο του Σα?ξπηρ και να αναγνωρ?ζουν τη φυσικ? μεγαλοφυ?α του.[129][130] Μ?α σειρ? επιστημονικ?ν εκδ?σεων των ?ργων του βο?θησε στην αυξαν?μενη φ?μη του και μ?χρι το 1800 ε?χε καθιερωθε? ω? εθνικ?? ποιητ??.[131] Τον 18ο και τον 19ο αι?να η φ?μη του εξαπλ?θηκε και στο εξωτερικ?. Αν?μεσα σ' αυτο?? που τον υπερασπ?στηκαν ?ταν ο Βολτα?ρο?, ο Γι?χαν Β?λφγκανγκ φον Γκα?τε και ο Βικτ?ρ Ουγκ?.[132]
|
"Ο Σα?ξπηρ υπ?ρξε ευφυ?α ?χι μ?νο για την εποχ? του αλλ? για ?λου? του? αι?νε?." |
| Μπεν Τζ?νσον |
Οι Βικτωριανο? αν?βαζαν συχν? ?ργα του Σα?ξπηρ υπ? τη μορφ? πλο?σιου θε?ματο?.[133] Ο θεατρικ?? συγγραφ?α? και κριτικ?? Τζορτζ Μπ?ρναρντ Σω χλε?ασε τη λατρε?α που υπ?ρχε για τα ?ργα του Σα?ξπηρ, ονομ?ζοντ?? την "βαρδολατρε?α", εν? υποστ?ριζε ?τι τα ?ργα του Χ?νρικ ?ψεν ?καναν τον Σα?ξπηρ παρωχημ?νο.[134]
Η μοντερνιστικ? επαν?σταση στι? τ?χνε? κατ? τα πρ?τα χρ?νια του 20ου αι?να, ?χι μ?νο δεν απ?ρριψε τον Σα?ξπηρ αλλ? προσ?ρμοσε το ?ργο του στι? αν?γκε? τη? αβ?ν-γκαρντ. Οι εξπρεσιονιστ?? στη Γερμαν?α και οι φουτουριστ?? στη Μ?σχα αναπαρ?γαγαν τα ?ργα του. Υπ? την επιρρο? του Σα?ξπηρ, ο μαρξιστ?? θεατρικ?? συγγραφ?α? και σκηνοθ?τη? Μπ?ρτολτ Μπρεχτ επιν?ησε ?να επικ? θ?ατρο. Ο δε ποιητ?? και κριτικ?? Τ.Σ. ?λιοτ τοποθετ?θηκε κατ? του Σω υποστηρ?ζοντα? ?τι ο "πρωτογονισμ??" του Σα?ξπηρ στην πραγματικ?τητα τον ?κανε σ?γχρονο.[135] Ο ?λιοτ μαζ? με του? υποστηρικτ?? τη? Ν?α? Κριτικ?? δημιο?ργησαν ?να κ?νημα για την πιο προσεκτικ? αν?γνωση των ?ργων του Σα?ξπηρ. Τη δεκαετ?α του 1950, ?να κ?μα ν?ων κριτικ?ν προσεγγ?σεων αντικατ?στησε τον μοντερνισμ? και ?νοιξε τον δρ?μο για τι? μεταμοντ?ρνε? μελ?τε? του Σα?ξπηρ.[136] Τη δεκαετ?α του 1980, τα ?ργα του Σα?ξπηρ ?γιναν αντικε?μενα μελ?τη? του γλωσσολογικο? δομισμο? και του φεμινισμο?[137].
Το 1964 εορτ?στηκαν με μεγαλοπρ?πεια στην Αγγλ?α τα 400 χρ?νια απ? τη γ?ννηση τη? "μεγαλ?τερη? βρετανικ?? συμβολ?? στο παγκ?σμιο θ?ατρο", του Ου?λιαμ Σα?ξπηρ, ?πω? ?γραψε ο Σερ Λ?ρεν? Ολ?βιε. Επτ? πρωτοποριακο? θ?ασοι απ? την Ευρ?πη κλ?θηκαν στο Λονδ?νο για μ?α σειρ? παραστ?σεων. Αν?μεσα στην Κομεντ? Φρανσα?ζ, το ιστορικ? Θ?ατρο ?μπε? και το Θ?ατρο Τ?χνη? τη? Μ?σχα?, πρ?σκληση δ?χθηκε και ο Κ?ρολο? Κουν με το δικ? του σχ?μα, το Θ?ατρο Τ?χνη?, για να παρουσι?σει του? ?ρνιθε? του Αριστοφ?νη σε σκηνικ?-κοστο?μια του Γι?ννη Τσαρο?χη και μουσικ? του Μ?νου Χατζιδ?κι. Κατ? τη δι?ρκεια του εορτασμο? τη? 400ετηρ?δα?, ο Λ?ρεν? Ολ?βιε ερμ?νευσε τον θρυλικ? Οθ?λλο του στο Βρετανικ? Εθνικ? Θ?ατρο και το Φεστιβ?λ Σα?ξπηρ εξ?δωσε ν?α σειρ? γραμματοσ?μων[138].
Εικασ?ε?
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]Η ταυτ?τητα του Σα?ξπηρ
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]
Περ?που 150 χρ?νια μετ? τον θ?νατο του Σα?ξπηρ, ?ρχισαν να εκφρ?ζονται αμφιβολ?ε? σχετικ? με την ταυτ?τητ? του και την πατρ?τητα των ?ργων που του ?χουν αποδοθε?[139]. Συγγραφε?? ?πω? ο Ου?λτ Ου?τμαν, ο Μαρκ Τουα?ην και ο Χ?νρυ Τζ?ημ?, αλλ? και προσωπικ?τητε? ?πω? ο Σ?γκμουντ Φρ?υντ, εξ?φρασαν τη δυσπιστ?α του? σχετικ? με την υπ?θεση πω? ο Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ του Στρ?τφορντ ταυτ?ζεται με τον συγγραφ?α που ?δωσε τα σαιξπηρικ? ?ργα. Ο σκεπτικισμ?? αυτ?? στηρ?ζεται σε δι?φορε? ενδε?ξει? μεταξ? των οπο?ων η απουσ?α κ?ποιου βιβλ?ου ? χειρ?γραφου ?ργου στην -κατ? τ' ?λλα λεπτομερ?- διαθ?κη του.
Πολλο? αποδ?δουν αυτ? τη διαφων?α στη γενικ? ?λλειψη και ασ?φεια γ?ρω απ? πολλ? ιστορικ? στοιχε?α τη? περι?δου κατ? την οπο?α ?ζησε ο Σα?ξπηρ. Ακ?μη και το πορτρα?το του στην Εθνικ? Πινακοθ?κη Πορτρα?των του Λονδ?νου αμφισβητε?ται ?ντονα πω? απεικον?ζει πρ?γματι τον Σα?ξπηρ, εν? και ?να δε?τερο δι?σημο πορτρα?το του αποδε?χθηκε με τη βο?θεια χημικ?? αν?λυση? ?τι στην πραγματικ?τητα δημιουργ?θηκε τον 19ο αι?να. Ορισμ?νοι μελετητ?? του ?ργου που αποδ?δεται στον Σα?ξπηρ, θεωρο?ν πω? ?να μ?ρο? του πιθαν? αν?κει σε ?λλου? συγγραφε??, μεταξ? των οπο?ων συγκαταλ?γονται συχν? ο Φρ?νσι? Μπ?ηκον, ο Κρ?στοφερ Μ?ρλοου, καθ?? και ο Ου?λλιαμ Στ?νλε?, 6ο? Κ?μη? του Ντ?ρμπυ. Ο ?ντουαρντ ντε Βηρ, 17ο? Κ?μη? τη? Οξφ?ρδη?, θεωρε?ται επ?ση? ?να? απ? του? πιθανο?? συγγραφε?? κ?ποιων ?ργων που αποδ?δονται στον Σα?ξπηρ[140] (Οξφορδιαν? θεωρ?α). Ιστορικ? στοιχε?α γ?ρω απ? την ?παρξη του Κ?μη ντε Βηρ ?γιναν γνωστ? περ?που το 1920 και αρκετο? πιστε?ουν πω? τα γεγον?τα τη? ζω?? του εμφαν?ζουν ομοι?τητε? με καταστ?σει? που αποτυπ?νονται και στο ?ργο του Σα?ξπηρ.
Ωστ?σο, μ?νο μ?α μικρ? μειοψηφ?α ακαδημα?κ?ν πιστε?ει ?τι υπ?ρχει λ?γο? αμφισβ?τηση? τη? παραδοσιακ?? απ?δοση? των ?ργων του Σα?ξπηρ.[141] Η πλειοψηφ?α των ακαδημα?κ?ν μελετητ?ν δε δ?χεται τι? παραπ?νω εκτιμ?σει?, ωστ?σο θεωρε? πιθαν? το ενδεχ?μενο ο Σα?ξπηρ να μην αποτελε? και τον μοναδικ? συγγραφ?α των ?ργων του, δεδομ?νου ?τι την εποχ? εκε?νη πολλο? δραματουργο? και θεατρικο? συγγραφε?? συνεργ?ζονταν στεν? μεταξ? του?.[142]
Η θρησκε?α του
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]Μερικο? μελετητ?? υποστηρ?ζουν ?τι τα μ?λη τη? οικογ?νεια? του Σα?ξπηρ ?ταν Καθολικο?, σε μ?α εποχ? που η Καθολικ? πρακτικ? ?ταν αντ?θετη με τον ν?μο[143]. Η μητ?ρα του Σα?ξπηρ, Μα?ρυ ?ρντεν, σ?γουρα προερχ?ταν απ? μ?α ευσεβ? καθολικ? οικογ?νεια. Το ισχυρ?τερο στοιχε?ο θα μπορο?σε να ?ταν μ?α Καθολικ? δ?λωση π?στη? υπογεγραμμ?νη απ? τον Τζον Σα?ξπηρ, που βρ?θηκε το 1757 στι? δοκο?? εν?? σπιτιο? του. Ωστ?σο το ?γγραφο ?χει χαθε? και οι επιστ?μονε? διαφωνο?ν ω? προ? τη γνησι?τητ? του[144]. Το 1606 το ?νομα τη? μεγ?λη? κ?ρη? του Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ, Σουζ?ννα, εμφαν?ζεται σε μ?α λ?στα με αυτο?? που δεν παρευρ?θηκαν στην Πασχαλιν? Θε?α Ευχαριστ?α στο Στρ?τφορντ[145]. Οι μελετητ?? βρ?σκουν στα ?ργα του Σα?ξπηρ στοιχε?α τ?σο υπ?ρ ?σο και κατ? του Καθολικισμο?, με αποτ?λεσμα να καθ?σταται αδ?νατο να αποδειχθε? η αλ?θεια[146][147].
Η σεξουαλικ?τητ? του
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]Λ?γα ε?ναι γνωστ? σχετικ? με τη σεξουαλικ?τητα του Σα?ξπηρ. Στα 18 του παντρε?τηκε την 26χρονη Ανν Χ?θαγουε? που ?ταν ?γκυο?, και ?ξι μ?νε? αργ?τερα γενν?θηκε η Σουζ?ννα, το πρ?το απ? τα τρ?α του? παιδι?. Ωστ?σο, κατ? τη δι?ρκεια των αι?νων μ?χρι σ?μερα, αναγν?στε? ?χουν επισημ?νει στα Σον?τα του Σα?ξπηρ ενδεικτικ? στοιχε?α για την αγ?πη του για ?να νεαρ? ?νδρα. ?λλοι εκλαμβ?νουν του? ?διου? στ?χου? ω? ?κφραση ?ντονη? φιλ?α? και ?χι ερωτικο? π?θου?[148]. Παρ?λληλα, ?λλα σον?τα απευθ?νονται σε μ?α παντρεμ?νη γυνα?κα και εκλαμβ?νονται ω? απ?δειξη ετεροφυλ?φιλων σχ?σεων.
Εργογραφ?α
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]
- Τραγωδ?ε?
- Titus Andronicus (Τ?το? Ανδρ?νικο?, 1593)
- Romeo and Juliet (Ρωμα?ο? και Ιουλι?τα, 1594-1595)
- Julius Caesar (Ιο?λιο? Κα?σαρ, 1599)
- Hamlet, prince of Denmark (?μλετ, πρ?γκιπα? τη? Δαν?α?, 1599-1600)
- Troilus and Cressida (Τρω?λο? και Χρυση?δα, 1602)
- Othello, the Moor of Venice (Οθ?λλο?, ο Μαυριταν?? τη? Βενετ?α?, 1603)
- Macbeth (Μ?κβεθ, 1603-1606)
- King Lear (Βασιλι?? Ληρ, 1603-1606)
- Antony and Cleopatra (Αντ?νιο? και Κλεοπ?τρα, 1606)
- Coriolanus (Κοριολαν??, 1607)
- Timon of Athens (Τ?μων ο Αθηνα?ο?, 1607)
- Ιστορικ? δρ?ματα (Histories)
- Henry VI, part I (Ερρ?κο? ο ΣΤ' (πρ?το μ?ρο?), 1590)
- Henry VI, part II (Ερρ?κο? ο ΣΤ? (δε?τερο μ?ρο?), 1590)
- Henry VI, part III (Ερρ?κο? ο ΣΤ? (τρ?το μ?ρο?), 1590)
- Richard III (Ριχ?ρδο? ο Γ?, 1592)
- Richard II (Ριχ?ρδο? ο Β?, 1595)
- King John (Βασιλι?? Ιω?ννη?, 1596)
- Henry IV, part I (Ερρ?κο? ο Δ? (πρ?το μ?ρο?), 1597)
- Henry IV, part II (Ερρ?κο? ο Δ? (δε?τερο μ?ρο?), 1598)
- Henry V (Ερρ?κο? ο Ε?, 1599)
- Henry VIII (Ερρ?κο? Η?, 1612)
- Κωμωδ?ε?
- The Comedy of Errors (Η Κωμωδ?α των Παρεξηγ?σεων, 1592)
- The Taming of the Shrew (Το Ημ?ρωμα τη? Στρ?γγλα?, 1593)
- The Two Gentlemen of Verona (Οι δ?ο ?ρχοντε? τη? Βερ?να?, 1594)
- Love's Labour's Lost (Αγ?πη? Αγ?να? ?γονο?, 1594)
- A Midsummer Night's Dream (?νειρο Θεριν?? Νυκτ??, 1595)
- The Merchant of Venice (Ο ?μπορο? τη? Βενετ?α?, 1596)
- The Merry Wives of Windsor (Οι ε?θυμε? Κυρ?δε? του Ου?νδσορ, 1597-1600)
- Much Ado About Nothing (Πολ? κακ? για το τ?ποτα, 1599)
- As You Like It (?πω? αγαπ?τε, 1599)
- Twelfth Night or What you will (Δωδ?κατη Ν?χτα ? ?,τι θ?λετε, 1602)
- All's Well That Ends Well (Τ?λο? καλ?, ?λα καλ?, 1603)
- Measure for Measure (Με το ?διο μ?τρο, 1603)
- Pericles, Prince of Tyre (Περικλ??, ο πρ?γκιπα? τη? Τ?ρου, 1608)
- Cymbeline (Κυμβελ?νο?, 1609)
- The Winter's Tale (Το Χειμωνι?τικο Παραμ?θι, 1609)
- The Tempest (Η Τρικυμ?α, 1611)
- Ποι?ματα
- Sonnets (Σον?τα)
- Sonnets to sundry notes of music ([6] σον?τα σε δι?φορε? ν?τε? τη? μουσικ??)
- Venus and Adonis (Αφροδ?τη και ?δωνι?, 1592-1593)
- The rape of Lucrece (Ο βιασμ?? τη? Λουκρητ?α?, 1594)
- The passionate pilgrim (Ο Περιπαθ?? Προσκυνητ??)[σημ. 6]
- The phoenix and the turtle (Ο Φο?νικα? κι η Τρυγ?να)
- A lover’s complaint (Το Παρ?πονο εν?? Εραστ?)
- Χαμ?να ?ργα
- Αγ?πη? Αγ?να? Γ?νιμο?
- Καρδ?νιο?
Ελληνικ?? μεταφρ?σει?
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]Τα ?παντα του Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ ?χει μεταφρ?σει στα Ελληνικ? ο Βασ?λη? Ρ?τα?, ορισμ?να σε συνεργασ?α με τη Βο?λα Δαμιαν?κου)[149][150][151].
(βλ. λ?μμα ?παντα Σα?ξπηρ (Βασ?λη? Ρ?τα? & Βο?λα Δαμιαν?κου))
- Τραγωδ?ε?
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? & Βο?λα Δαμιαν?κου ("?καρο?")
- —μτφ. Δημ?τριο? Βικ?λα? (Σαικσπε?ρου, Ρωμα?ο? κα? ?ουλι?τα; ?θ?λλο? κα? ? Βασιλε?? Λ?ρ, τραγωδ?αι ?κ το? ?γγλικο? μεταφρασθε?σαι ?π? Δημ. Βικ?λα, Αθ?να, Τυπ. Περρ? 1876 —και Σαικσπε?ρου: Τραγωδ?αι. Περιεχ?μενα: τ.Α'. Ρωμα?ο? και Ιουλι?τα, Αθ?να, 1882-1890)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?", 1970)
- —μτφ. Μιχ. Δαμιρ?λη (?ο?λιο? Κα?σαρ: Τραγ?δ?α ε?? πρ?ξει? 5, μεταφρασθε?σα ?κ τ?? ?γγλικ?? ?π? Μ. Ν. Δαμιρ?λη, Αθ?να: Τυπ. Παπαλεξανδρ?, 1886)
- —μτφ. Κ. Καρθα?ο? (? ?ο?λιο? Κα?σαρα?, Τυπ. Δημητρ?κου, 1969)
- —μτφ. ?ο?λιο? Κα?σαρα?, Βασ?λη? Ρ?τα? & Βο?λα Δαμιαν?κου ("?καρο?", 1969)
- —μτφ. Ιω?ννη? Περβ?νογλου (?μλ?το?, βασιλ?παι? τ?? Δαν?α?: Τραγωδ?α το? ?γγλου Σαιξπ?ρου, ?νστ?χω? μεταφρασθε?σα ?π? ?ω?ννου ?. Περβ?νογλου, Αθ?να: Τυπ. Νικολα?δου Χ. Φιλαδελφ?ω? 1858)
- —μτφ. Ι?κωβο? Πολυλ?? (?μλ?το?: Τραγ?δ?α Σαικσπε?ρου, ?μμετρο? μετ?φρασι? μ? προλεγ?μενα κα? σημει?σει? ?ακ. Πολυλ?, Αθ?να, 1889)
- —μτφ. Μιχ. Δαμιρ?λη? (?μλετ: Τραγ?δ?α ε?? πρ?ξει? π?ντε, μεταφρασθε?σα ?κ το? ?γγλικο? ?π? Μιχ. Ν. Δαμηρ?λη, Αθ?να, 1890 —και Χ?μλετ: Τραγ?δ?α ε?? πρ?ξει? π?ντε, μεταφρασθε?σα ?κ το? ?γγλικο? ?π? Μ. Ν. Δαμιρ?λη μετ? μελ?τη? περ? το? ποιητο?, Αθ?να, 1900)
- —μτφ. Δημ?τριο? Βικ?λα? (Σαικσπε?ρου: Τραγωδ?αι Περιεχ?μενα: τ.Ε'. Αμλ?το?, Αθ?να, 1882-1890)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? (?μλετ, το βασιλ?πουλο τη? Δαν?α?, "?καρο?", 1974)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?", 1972)
- —μτφ. Δημ?τριο? Βικ?λα? (Σακσπε?ρου, Ρωμα?ο? κα? ?ουλι?τα; ?θ?λλο? κα? ? Βασιλε?? Λ?ρ, τραγωδ?αι ?κ το? ?γγλικο? μεταφρασθε?σαι ?π? Δημ. Βικ?λα, Αθ?να, Τυπ. Περρ? 1876 —και ?θ?λλο?: Τραγωδ?α, Αθ?να: Τυπ. Κορομηλ?, 1885)
- —μτφ. Δ. Αντων?πουλο? (?θ?λλο?, ?τοι ? Μα?ρο? τ?? ?νετ?α?, τραγ?δ?α το? ?γγλου Σαιξπ?ρου, ?κδ?δοται ?π? Δ. ?ντωνοπο?λου, Αθ?να, 1883)
- —μτφ. Κωνσταντ?νο? Θεοτ?κη? (? ?θ?λλο?, ? Μα?ρο? τ?? Βενετ?α?, τραγ?δ?α το? Γου?λιαμ Σα?ξπηρ, μεταφρασμ?νη ?π? τ?ν Κωνσταντ?νο Θεοτ?κη, Αθ?να: Βασιλε?ου, 1915)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?", 1968)
- —μτφ. Δημ?τριο? Βικ?λα? (Σαικσπε?ρου: Τραγωδ?αι, Περιεχ?μενα: τ.Δ'. Μ?κβεθ, Αθ?να, 1882-1890 —και Σαικσπε?ρου, δρ?ματα: Μ?κβεθ, ?μμ?τρω? μεταφρασθ?ντα ?κ το? ?γγλικο? ?π? Δημητρ?ου Βικ?λα, Αθ?να, Τυπ. Κασδ?νη, 1896)
- —μτφ. Κωνσταντ?νο? Θεοτ?κη? (Μ?κβεθ: Τραγωδ?α, Αθ?να, ?λευθερουδ?κη?, 1923)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? (Μακμπ?θ, "?καρο?", 1970)
- —μτφ. Δημ?τριο? Βικ?λα? (Σακσπε?ρου, Ρωμα?ο? κα? ?ουλι?τα; ; ?θ?λλο? κα? ? Βασιλε?? Λ?ρ, τραγωδ?αι ?κ το? ?γγλικο? μεταφρασθε?σαι ?π? Δημ. Βικ?λα, Αθ?να, Τυπ. Περρ? 1876)
- —μτφ. Μ?ρκο? Αυγ?ρη? (? Βασιλε?? Λ?ρ: Τραγωδ?α ε?? πρ?ξει? π?ντε, μετ?φραση Μ. Α?γ?ρη, Φ?ξη?, 1916)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα?, (Βασιλ?α? Λ?ρ, Αθ?να, Μουσικ? Χρονικ?, 1933 —και Βασιλι?? Ληρ, "?καρο?", 1974)
- —μτφ. Μιχ. Δαμιρ?λη? (?ντ?νιο? κα? Κλεοπ?τρα: Δρ?μα ε?? πρ?ξει? π?ντε, μεταφρασθ?ν ?κ τ?? ?γγλικ?? ?π? Μ. Ν. Δαμιρ?λη, Αθ?να: 1882)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?")
- —μτφ. Μιχ. Δαμιρ?λη? (Κοριολαν??: Δρ?μα ε?? πρ?ξει? π?ντε, Αθ?να, Παρνασσ??, 1883)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?", 1959)
- —μτφ. ?γγελο? Βλ?χο? (Σαικσπε?ρου, ?ριστουργ?ματα, κατ' ?μμετρον μετ?φρασιν ?γγ. Βλ?χου, Αθ?να, 1905)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?", 1963)
- Ιστορικ? δρ?ματα
- —μτφ. Κλε?νθη? Ν. Τριανταφ?λλου (Ριχ?ρδο? ? Γ': Δρ?μα ε?? πρ?ξει? π?ντε, μεταφρ?σθη ?π? Κλε?νθου? Ν. Τριανταφ?λλου : Κωνσταντινο?πολη, Βουτυρ?, 1874)
- —μτφ. Μιχ. Δαμιρ?λη? (Ριχ?ρδο? ? Γ': Τραγ?δ?α ε?? πρ?ξει? π?ντε, μεταφρασθε?σα ?κ τ?? ?γγλικ?? ?π? Μιχα?λ Ν. Δαμιρ?λη, Αθ?να, 1909.)
- —μτφ. Κ. Καρθα?ο? (? Βασιλι?? Ριχ?ρδο? ? Γ', μετ?φραση, Αθ?να, Γραφε?ο Πνευματικ?ν ?πηρεσι?ν, 1939 — και ("?καρο?")
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?")
- Βασιλι?? Ιω?ννη?
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? & Βο?λα Δαμιαν?κου ("?καρο?")
- —μτφ. Αλ?ξανδρο? Π?λλη? ("?καρο?")
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?")
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?")
- Ερρ?κο? Η?
- Κωμωδ?ε?
- —μτφ. Κ.Καρθα?ο? (Η Στρ?γγλα που ?γινε αρν?κι, "?καρο?")
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? & Βο?λα Δαμιαν?κου ("?καρο?", 1973)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα?, Βο?λα Δαμιαν?κου, εκδ?σει? Επικαιρ?τητα, 1997
- —μτφ. Ερρ?κο? Μπελι??, εκδ?σει? Κ?δρο?, 2002
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?" —και περιοδ. Θ?ατρο 16 [1964])
- —μτφ. ?νειρο καλοκαιριν?? νυχτι??, (Βασ?λη? Ρ?τα?, Αθ?να, Ελληνικ? Γρ?μματα, 1928 —και ?νειρο καλοκαιριν?? ν?χτα?, "?καρο?", 1973)
- —μτφ. ?νειρο Καλοκαιριν?? Ν?χτα?, (Ερρ?κο? Μπελι??, Αθ?να, Κ?δρο?, 2000)
- —μτφ. (;) (Δρ?μα ε?? πρ?ξει? π?ντε, ?κδ?δεται ?π? Ι. Δ. Μαν?λη, Κωνσταντινο?πολη: Τυπ. Βουτυρ?, 1874)
- —μτφ. Δημ?τριο? Βικ?λα? (Σαικσπε?ρου: Τραγωδ?αι Περιεχ?μενα: τ.ΣΤ'. Ο ?μπορο? τη? Βενετ?α?, Αθ?να, 1882-1890)
- —μτφ. Αλ?ξανδρο? Π?λλη? (? περ?φημη ?στορ?α το? ?μπ?ρου τ?? Βενετι??...κα? τ? κ?ρδισμα τ?? πεντ?μορφη? ν?φη? Πορσ?α? μ? την ?κλογ? τ?ν τρι?ν κουτι?ν, γραμμ?νη ?π? τ?ν ?γγλο ποιητ? Γου?λλιαμ Σαιξπ?ρο, μεταφρασμ?νη πιστ? κα? ρυθμικ? ?π? τ?ν ?λ?ξ. Π?λλη, ?στ?α, 1894 —και ? ?μπορο? τ?? Βενετι??: Κωμωδ?α, Αθ?να, Σαλ?βερο?, 1938 —και ? περ?φημη ?στορ?α το? ?μπ?ρου τ?? Βενετι??..., "?καρο?", 1972)
- —μτφ. Μ?ρκο? Αυγ?ρη? (? ?μπορο? τ?? Βενετ?α?: Δρ?μα ε?? πρ?ξει? π?ντε, Μ. Α?γ?ρη, Αθ?να: Φ?ξη? 1916) —και Αθ?να, Βασιλε?ου, 1932)
- —μτφ. Νικ?λαο? Πορι?τη? (Ο? κυρ?δε? το? Ου?νζωρ: Κωμωδ?α, Αθ?να, Γκοβ?στη?, 1938)
- —μτφ. Κ. Καρθα?ο? ("?καρο?")
- —μτφ. Νικ?λαο? Πορι?τη?, Αθ?να, Γκοβ?στη?, 1938.
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?")
- —μτφ. Μαν?λη? Σκουλο?δη? (?πω? σ?? ?ρ?σει: Κωμ?δ?α, στ? γλ?σσα μα? ?π? τ?ν Μ. Γ. Σκουλο?δη, Αθ?να, Πυρσ??, 1940)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?")
- —μτφ. Παντολ?ων Καβ?φη? (? δωδεκ?τη ν?χτα: Δρ?μα ε?? πρ?ξει? π?ντε, Κωνσταντινο?πολη: Τυπ. Βουτυρ?, 1881)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?", 1967)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? & Βο?λα Δαμιαν?κου ("?καρο?")
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?", 1956)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?")
- —μτφ. Μιχ. Δαμιρ?λη? (Κυμβελ?νο?: Τραγ?δ?α ε?? π?ντε πρ?ξει?, μεταφρασθε?σα ?κ τ?? ?γγλικ?? ?π? Μιχ. Ν. Δαμιρ?λη, Αθ?να, 1903)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? & Βο?λα Δαμιαν?κου ("?καρο?")
- —μτφ. Σ. Κ?ντ, Ιω?ννη? Ο?κονομ?δη? (Αθ?να, Τυπ. Ζηκ?κη, 1928)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?", 1972)
- —μτφ. Ι?κωβο? Πολυλ?? (? τρικυμ?α: Δρ?μα Ου?λι?λμου Σα?ξπηρ, μετ?φρασι? ?. Πολυλ?, Κ?ρκυρα, 1855)
- —μτφ. Παντολ?ων Καβ?φη? (? τρικυμ?α: Δρ?μα Σαιξπ?ρου ε?? πρ?ξει? π?ντε, ?κ το? ?γγλικο? κειμ?νου μετ?φρασι? ?π? Παντολ?οντο? Καβ?φη; Κωνσταντινο?πολη: Τυπ. Βουτυρ? 1874)
- —μτφ. Κωνσταντ?νο? Θεοτ?κη? (? τρικυμ?α: Τραγ?δ?α το? Γουλι?λμου Σα?ξπηρ = The tempest, μεταφρασμ?να ?π? τ?ν Κωνσταντ?νο Θεοτ?κη, ?λεξ?ντρεια, Γραμμ?τη?, 1916)
- —μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? ("?καρο?", 1969)
- Πο?ηση
- μτφ. Βασ?λη? Ρ?τα? και Βο?λα Δαμιαν?κου (?καρο? 1978, Επικαιρ?τητα 1990)
- μτφ. Στυλιαν?? Αλεξ?ου (Στιγμ? 1989)
- μτφ. Διον?ση? Καψ?λη? (?γρα 1998)
- μτφ. Λ?νια Ζαφειροπο?λου (Gutenberg 2016)
- μτφ. Ερρ?κο? Σοφρ?? (Αντ?ποδε? 2018)
Ελληνικ?? θεατρικ?? παραστ?σει?
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]Θεατρικ?? παραστ?σει? που βασ?ζονται στα θεατρικ? ?ργα του Σα?ξπηρ
Σημει?σει?
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]- ↑ Η ημερομην?α ε?ναι σ?μφωνη με το Γρηγοριαν? ημερολ?γιο, το οπο?ο υιοθετ?θηκε απ? τι? Καθολικ?? χ?ρε? το 1582. Σ?μφωνα με το Ιουλιαν? ημερολ?γιο, το οπο?ο χρησιμοποιε?το στην Αγγλ?α καθ' ?λη τη δι?ρκεια τη? ζω?? του Σα?ξπηρ, π?θανε στι? 23 Απριλ?ου.
- ↑ Η "εθνικ? λατρε?α" για τον Σα?ξπηρ και η αναγν?ρισ? του ω? "β?ρδου", χρονολογε?ται απ? τον Σεπτ?μβριο του 1769, ?ταν ο ηθοποι?? David Garrick οργ?νωσε στο Στρ?τφορντ ?να εβδομαδια?ο καρναβ?λι. Εκτ?? απ? την παρουσ?αση εν?? αγ?λματο? του Σα?ξπηρ, ο Garrick ον?μασε τι? ?χθε? του ?ιβον ω? τη γεν?τειρα του "θρυλικο? β?ρδου".
- ↑ Ο ακριβ?? αριθμ?? ε?ναι ?γνωστο?.
- ↑ Την 1η Απριλ?ου του 2010 το BBC ?κανε πρωταπριλι?τικο αστε?ο "αποκαλ?πτοντα?" ?τι ο Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ ?ταν στην πραγματικ?τητα Γ?λλο?. Σ?μφωνα με το αστε?ο, το πραγματικ? ?νομα τη? μητ?ρα? του Σα?ξπηρ ?ταν Μα?ρη Αρντ?ν (δηλαδ? Ardennes και ?χι Arden), απ? το ?νομα του δ?σου? που βρ?σκεται στη Γαλλ?α. Μ?λιστα ο τ?τε Υπουργ?? Πολιτισμο? τη? Γαλλ?α? Τζακ Λανγκ π?ρε μ?ρο? οικειοθελ?? στη φ?ρσα του BBC δηλ?νοντα? "Φυσικ? ?χουμε τον Μολι?ρο και τον Ρακ?να, αλλ? θα κ?νουμε χ?ρο και για τον Σα?ξπηρ στο εθνικ? Π?νθεον των μεγ?λων συγγραφ?ων μα?"
- ↑ Για παρ?δειγμα, ο Σα?ξπηρ χρησιμοποιε? αυτ? την τεχνικ? για να μεταφ?ρει την αναταραχ? στο μυαλ? του ?μλετ.
- ↑ Ο "Περιπαθ?? Προσκυνητ??" δημοσιε?θηκε το 1599 υπ? το ?νομα του Σα?ξπηρ αλλ? χωρ?? την ?δεια του. Περιλαμβ?νει πρ?ιμε? εκδοχ?? δ?ο σον?των του, τρ?α αποσπ?σματα απ? το "Αγ?πη? Αγ?να? ?γονο?", μερικ? ποι?ματα ?λλων ποιητ?ν και ?ντεκα ποι?ματα αγν?στου πατρ?τητα? για τα οπο?α ?μω? δεν ?χει αποδειχθε? η μη συμμετοχ? του Σα?ξπηρ.
Παραπομπ??
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]- ↑ A. Anikst, Yury Levin: ?Шекспир?. (Ρωσικ?) d:Q28735342.
- ↑ Εθνικ? Βιβλιοθ?κη τη? Γερμαν?α?: (Γερμανικ?) Gemeinsame Normdatei. Ανακτ?θηκε στι? 30 Δεκεμβρ?ου 2014.
- ↑ ?PBS?. 18 Απριλ?ου 2016.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 ?Oxford Dictionary of National Biography? (Αγγλικ?) Oxford University Press. Οξφ?ρδη. 2004. 25200.
- ↑ www
.shakespeare .org .uk /explore-shakespeare /shakespedia /william-shakespeare /shakespeare-and-stratford /. Ανακτ?θηκε στι? 10 Αυγο?στου 2023. - ↑ 6,00 6,01 6,02 6,03 6,04 6,05 6,06 6,07 6,08 6,09 6,10 6,11 6,12 6,13 6,14 ?Kindred Britain?
- ↑ www
.oxfordreference .com /view /10 .1093 /acref /9780198117353 .001 .0001 /acref-9780198117353-e-2595. - ↑ www
.oxfordreference .com /view /10 .1093 /acref /9780191740763 .001 .0001 /acref-9780191740763-e-619?rskey=rOTUsb&result=1. - ↑ www
.oxfordreference .com /view /10 .1093 /acref /9780191740763 .001 .0001 /acref-9780191740763-e-622?rskey=iv2h53&result=2. - ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 shakespeare
.mit .edu. - ↑ "Shakespeare" Αρχειοθετ?θηκε 2025-08-14 στο Wayback Machine. entry in Collins English Dictionary, HarperCollins Publishers, 1998.
- ↑ Stephen Greenblatt, "Will in the World: How Shakespeare Became Shakespeare" σελ.11, Λονδ?νο: Pimlico (2005) ISBN 0-7126-0098-1
- ↑ David Bevington, "Σα?ξπηρ" σελ.1-3, Οξφ?ρδη: Blackwell (2002) ISBN 0-631-22719-9
- ↑ Stanley Wells, "Shakespeare: A Life in Drama" σελ.399, Ν?α Υ?ρκη: W. W. Norton (1997) ISBN 0-393-31562-2
- ↑ Michael Dobson, "The making of the national poet" σελ.185-186, Οξφ?ρδη, Αγγλ?α: Oxford University Press (1992) ISBN 978-0-19-818323-5
- ↑ Leon Harold Craig, Of Philosophers and Kings: Political Philosophy in Shakespeare's "Macbeth" and "King Lear", σελ.3, Τορ?ντο: University of Toronto Press (2003) ISBN 0-8020-8605-5
- ↑ James Shapiro, "1599: A Year in the Life of William Shakespeare", Λονδ?νο: Faber and Faber (2005) ISBN 0-571-21480-0
- ↑ Samuel Schoenbaum, "Shakespeare's Lives" σελ.41, 66, 397-398, 402, 409, Οξφ?ρδη: Oxford University Press (1991) ISBN 0-19-818618-5
- ↑ Gary Taylor, "Reinventing Shakespeare: A Cultural History from the Restoration to the Present" σελ.145, 210-223, 261-265, Λονδ?νο: Hogarth Press (1990) ISBN 0-7012-0888-0
- ↑ E. K. Chambers, "William Shakespeare: A Study of Facts and Problems", 1ο? τ?μο? σελ.270-271, Οξφ?ρδη: Clarendon Press (1930) ISBN 0-19-811774-4, OCLC 353406
- ↑ Gary Taylor, "William Shakespeare: A Textual Companion" σελ.109-134, Οξφ?ρδη: Oxford University Press (1987) ISBN 0-19-812914-9
- ↑ John Anthony Bertolini, "Shaw and Other Playwrights" σελ.119, Πενσυλβ?νια: Pennsylvania State University Press (1993) ISBN 0-271-00908-X
- ↑ Samuel Schoenbaum, "William Shakespeare: A Compact Documentary Life" σελ.24-26, Οξφ?ρδη: Oxford University Press (1987) ISBN 0-19-505161-0
- ↑ Schoenbaum σελ.24, 296 (1987)
- ↑ Park Honan, "Shakespeare: A Life" σελ.15-16, Οξφ?ρδη: Oxford University Press (1998) ISBN 0-19-811792-2
- ↑ Schoenbaum σελ.23–24 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ.14-22 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ.62-63 (1987)
- ↑ Peter Ackroyd, "Σα?ξπηρ: Η Βιογραφ?α" σελ.53, Λονδ?νο: Vintage (2006) ISBN 978-0-7493-8655-9, ελληνικ? ?κδοση σε μετ?φραση του Σπ?ρου Τσο?γκου, εκδ?σει? Μικρ? ?ρκτο? (2010)
- ↑ Stanley Wells, Gary Taylor, John Jowett, "The Oxford Shakespeare: The Complete Works", Οξφ?ρδη: Oxford University Press (2005) ISBN 0-19-926717-0
- ↑ David Cressy, "Education in Tudor and Stuart England" σελ.28-29, Ν?α Υ?ρκη: St Martin's Press (1975) ISBN 0-7131-5817-4, OCLC 2148260
- ↑ Schoenbaum σελ.93 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ.94 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ.224 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ.95 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ. 144-145 (1987)
- ↑ Chambers, 1ο? τ?μο? σελ. 287, 292 (1930)
- ↑ Stanley Wells, "Shakespeare & Co" σελ.28, Ν?α Υ?ρκη: Pantheon (2006) ISBN 0-375-42494-6
- ↑ Schoenbaum σελ.144-146 (1987), Chambers 1ο? τ?μο? σελ. 59 (1930)
- ↑ Schoenbaum σελ.184 (1987)
- ↑ E. K. Chambers, "The Elizabethan Stage" σελ.208-209, Οξφ?ρδη: Clarendon Press (1923) ISBN 0-19-811511-3, OCLC 336379
- ↑ Chambers, 2ο? τ?μο? σελ. 67-71 (1930)
- ↑ Schoenbaum σελ.188 (1987)
- ↑ David Scott Kastan, "Shakespeare After Theory" σελ.37, Λονδ?νο: Routledge (1999) ISBN 0-415-90112-X
- ↑ Roslyn Knutson, "Playing Companies and Commerce in Shakespeare's Time" σελ.17, Κ?μπριτζ: Cambridge University Press (2001) ISBN 0-521-77242-7
- ↑ Joseph Quincy Adams, "A Life of William Shakespeare" σελ.275, Βοστ?νη: Houghton Mifflin (1923) OCLC 1935264
- ↑ Wells σελ.28 (2006)
- ↑ Schoenbaum σελ. 200 (1987)
- ↑ Honan σελ.121 (1998)
- ↑ Shapiro σελ.122 (2005)
- ↑ Honan σελ.325 (1998), Greenblatt σελ.405 (2005)
- ↑ Schoenbaum σελ.279 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ.25, 296 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ.304 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ.275 (1991)
- ↑ Ackroyd σελ.483 (2006), Greenblatt σελ.145-146 (2005)
- ↑ Roland Mushat Frye, "The Art of the Dramatist" σελ.16, Λονδ?νο, Ν?α Υ?ρκη: Routledge (2005) ISBN 0-415-35289-4
- ↑ Schoenbaum σελ. 301-303 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ. 306-307 (1987)
- ↑ Bard's 'cursed' tomb is revamped BBC News, 28 Μα?ου 2008
- ↑ Schoenbaum σελ.306 (1987)
- ↑ Schoenbaum σελ.308-310 (1987)
- ↑ Stanley Wells, Lena Cowen Orlin, "Shakespeare: An Oxford Guide, Oxford: Oxford University Press (2003) ISBN 0-19-924522-3
- ↑ Frye σελ.9 (2005), Honan σελ.166 (1998)
- ↑ Schoenbaum σελ.159-161 (1987)
- ↑ Irving Ribner, "The English History Play in the Age of Shakespeare" σελ.154-155, Λονδ?νο: Routledge (2005) ISBN 0-415-35314-9
- ↑ Frye σελ.105 (2005), Ribner σελ.67 (2005)
- ↑ Patrick Gerard Cheney, "The Cambridge Companion to Christopher Marlowe" σελ.100, Κ?μπριτζ: Cambridge University Press (2004) ISBN 0-521-52734-1
- ↑ Honan σελ.136 (1998), Schoenbaum σελ.166 (1987)
- ↑ Frye σελ.91 (2005), Honan σελ.116–117 (1998)
- ↑ Sarah Werner, "Shakespeare and Feminist Performance" σελ.96-100, Λονδ?νο: Routledge (2001) ISBN 0-415-22729-1
- ↑ Ackroyd σελ.235 (2006)
- ↑ Michael Wood, "Σα?ξπηρ" σελ.161-162, Ν?α Υ?ρκη: Basic Books (2003) ISBN 0-465-09264-0
- ↑ Wood σελ.205-206 (2003), Honan σελ.258 (1998)
- ↑ Ackroyd σελ.359 (2006)
- ↑ Ackroyd σελ.362-383 (2006)
- ↑ Shapiro σελ.150 (2005), Ackroyd σελ.356 (2006)
- ↑ Brian Gibbons, "Shakespeare and Multiplicity" σελ.1, Κ?μπριτζ: Cambridge University Press (1993) ISBN 0-521-44406-3
- ↑ Wood σελ.161 (2003), Honan σελ.206 (1998)
- ↑ Ackroyd σελ.353 (2006), Shapiro σελ.151-153 (2005)
- ↑ A. C. Bradley, "Shakespearean Tragedy: Lectures on Hamlet, Othello, King Lear and Macbeth" σελ.85, Λονδ?νο: Penguin (1991) ISBN 0-14-053019-3
- ↑ Kenneth Muir, "Shakespeare's Tragic Sequence" σελ.12-16, Λονδ?νο: Routledge (2005) ISBN 0-415-35325-4
- ↑ Bradley σελ.94 (1991)
- ↑ Bradley σελ.86 (1991)
- ↑ Bradley σελ.40, 48 (1991)
- ↑ Bradley σελ.42, 169, 195 (1991), Greenblatt σελ.304 (2005)
- ↑ Russ McDonald, "Shakespeare's Late Style" σελ.43-46, Κ?μπριτζ: Cambridge University Press (2006) ISBN 0-521-82068-5
- ↑ Bradley σελ.306 (1991)
- ↑ Ackroyd σελ.444 (2006), McDonald σελ.69-70 (2006)
- ↑ Τ?μα? Στερν? ?λιοτ, "Elizabethan Essays" σελ.59, Λονδ?νο: Faber & Faber (1934) ISBN 0-15-629051-0, OCLC 9738219
- ↑ Edward Dowden, "Shakspere" σελ.57, Ν?α Υ?ρκη: Appleton & Co. (1881) OCLC 8164385
- ↑ Dowden σελ.60 (1881), Frye σελ.123 (2005), McDonald σελ.15 (2006)
- ↑ Shapiro σελ.125-131 (2005)
- ↑ A. M. Nagler, "Shakespeare's Stage" σελ.7, Νιου Χ?ιβεν, Κον?κτικατ: Yale University Press (1958) ISBN 0-300-02689-7
- ↑ Shapiro σελ.131-132 (2005)
- ↑ Ackroyd σελ.454 (2006)
- ↑ "Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ", Κλασσικ? Εικονογραφημ?να Νο 1031 σελ.45, Εκδ?σει? Μ. Πεχλιβαν?δη & Σ?α
- ↑ Alfred W. Pollard, "Shakespeare Quartos and Folios: A Study in the Bibliography of Shakespeare's Plays, 1594–1685", Λονδ?νο: Methuen (1909) OCLC 46308204
- ↑ Fredson Bowers, "On Editing Shakespeare and the Elizabethan Dramatists" σελ.8-10, Φιλαδ?λφεια: University of Pennsylvania Press (1955) OCLC 2993883
- ↑ Wells σελ.909, 1153 (2005)
- ↑ Frye σελ.288 (2005)
- ↑ Honan σελ.289 (1998), Schoenbaum σελ.327 (1987)
- ↑ Wood σελ.178 (2003), Schoenbaum σελ.180 (1987)
- ↑ Honan σελ.180 (1998)
- ↑ Schoenbaum σελ.268-269 (1987)
- ↑ Wood σελ.177 (2003)
- ↑ Frye σελ.105, 177 (2005)
- ↑ Wolfgang Clemen, "Shakespeare's Imagery" σελ.29, Λονδ?νο: Routledge (2005) ISBN 0-415-35280-0
- ↑ Philip Edwards, Inga-Stina Ewbank, G. K. Hunter, "Shakespeare's Styles: Essays in Honour of Kenneth Muir", Κ?μπριτζ: Cambridge University Press (2004) ISBN 0-521-61694-8
- ↑ Clemen σελ.63 (2005)
- ↑ Frye σελ.185 (2005)
- ↑ McDonald σελ.42-46 (2006)
- ↑ McDonald σελ.39, 39, 75 (2006)
- ↑ Gibbons σελ.1-7, 15 (1993)
- ↑ McDonald σελ.13 (2006)
- ↑ John C. Meagher, "Pursuing Shakespeare's Dramaturgy: Some Contexts, Resources, and Strategies in his Playmaking" σελ.358, Νιου Τζ?ρσε?: Fairleigh Dickinson University Press (2003) ISBN 0-8386-3993-3
- ↑ E. K. Chambers, "Shakespearean Gleanings" σελ.35, Οξφ?ρδη: Oxford University Press (1944) ISBN 0-8492-0506-9, OCLC 2364570
- ↑ Wolfgang Clemen, "Shakespeare's Soliloquies" σελ.179, Λονδ?νο: Routledge (1987) ISBN 0-415-35277-0
- ↑ Γεωργοβασ?λη?, Δημοσθ?νη?, ?Η Φιλοσοφ?α του τραγικο? στον Ου?λιαμ Σα?ξπηρ?, Ελληνικ? Φιλοσοφικ? Επιθε?ρηση 6 (1989), 50-65.
- ↑ Wells & Orlin σελ.641-642 (2003)
- ↑ Paraisz 2006, σελ. 130.
- ↑ Bloom 1995, σελ. 346.
- ↑ Fausto Cercignani, "Shakespeare's Works and Elizabethan Pronunciation", Οξφ?ρδη, University Press (Clarendon Press), 1981
- ↑ David Crystal, "The Cambridge Encyclopedia of the English Language" σελ.55-65, 74, Κ?μπριτζ: Cambridge University Press (2001) ISBN 0-521-40179-8
- ↑ Samuel Johnson, "Samuel Johnson's Dictionary: Selections from the 1755 Work that Defined the English Language" σελ.12, Ντελρ?ι Μπιτ?, Φλ?ριντα: Levenger Press (2002) ISBN 1-84354-296-X
- ↑ Dominik 1988, σελ. 9.
- ↑ Grady 2001b, σελ. 267.
- ↑ Grady 2001b, σελ. 269.
- ↑ Grady 2001b, σελ?δε? 270–272.
- ↑ Levin 1986, σελ. 217.
- ↑ Grady 2001b, σελ. 270.
- ↑ Grady 2001b, σελ?δε? 272–74.
- ↑ Schoch 2002, σελ?δε? 58–59.
- ↑ Grady 2001b, σελ. 276.
- ↑ Grady 2001a, σελ?δε? 22–26.
- ↑ Grady 2001a, σελ. 24.
- ↑ John Drakakis, "Alternative Shakespeares" σελ.16-17, 23-25, Ν?α Υ?ρκη: Meuthen (1985) ISBN 0-416-36860-3
- ↑ 400 χρ?νια απ? τη γ?ννηση του Σα?ξπηρ, Ιστορικ? Λε?κωμα 1964, σελ. 148, Καθημεριν? (1997)
- ↑ George McMichael, Edgar M. Glenn, "Shakespeare and his Rivals: A Casebook on the Authorship Controversy", Ν?α Υ?ρκη: Odyssey Press (1962) OCLC 2113359
- ↑ H. N. Gibson, "The Shakespeare Claimants: A Critical Survey of the Four Principal Theories Concerning the Authorship of the Shakespearean Plays" σελ.48, 72, 124, Λονδ?νο: Routledge (2005) ISBN 0-415-35290-8
- ↑ The New York Times 2007.
- ↑ McMichael & Glenn 1962, σελ. 56.
- ↑ Arnold Pritchard, "Catholic Loyalism in Elizabethan England" σελ.3, Τσ?πελ Χιλ: University of North Carolina Press (1979) ISBN 0-8078-1345-1
- ↑ Wood σελ.75-78 (2003), Ackroyd σελ.22-23 (2006)
- ↑ Ackroyd σελ.416 (2006), Schoenbaum σελ.41-42, 286 (1987)
- ↑ Richard Wilson, "Secret Shakespeare: Studies in Theatre, Religion and Resistance" σελ.34, Μ?ντσεστερ: Manchester University Press (2004) ISBN 0-7190-7024-4
- ↑ Shapiro σελ.167 (2005)
- ↑ Joseph Pequigney, "Such Is My Love: A Study of Shakespeare's Sonnets", Σικ?γο: University of Chicago Press (1985) ISBN 0-226-65563-6
- ↑ ?Αρχε?ο Ελλ?νων Λογοτεχν?ν: Ρ?τα? Βασ?λη??. Εθνικ? Κ?ντρο Βιβλ?ου. Αρχειοθετ?θηκε απ? το πρωτ?τυπο στι? 31 Αυγο?στου 2017. Ανακτ?θηκε στι? 20 Δεκεμβρ?ου 2015.
- ↑ ?Ρ?τα?, Βασ?λη?, 1889-1977?. Βιβλιον?τ. Ανακτ?θηκε στι? 20 Δεκεμβρ?ου 2015.
- ↑ ?Βασ?λη? Ρ?τα?: Βιβλιογραφ?α?. vasilisrotas.gr. Αρχειοθετ?θηκε απ? το πρωτ?τυπο στι? 5 Μαρτ?ου 2016. Ανακτ?θηκε στι? 20 Δεκεμβρ?ου 2015.
Βιβλιογραφ?α
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]- Γεωργοβασ?λη? Δημοσθ?νη?: ?Η Φιλοσοφ?α του τραγικο? στον Ου?λιαμ Σα?ξπηρ?, Ελληνικ? Φιλοσοφικ? Επιθε?ρηση, τ?μο? 6 (1989), σελ. 50-65
- Δαμιαν?κου, Βο?λα: Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ, εκδ. ?Επικαιρ?τητα?, Αθ?να 1990
- Κροντ?ρη, Τ?να: Ο Σα?ξπηρ, η Αναγ?ννηση, κι εμε??, εκδ. University Studio Press, Θεσσαλον?κη 2002
- Clemen, Wolfgang: ?Τ? θεατρικ? ?ργο το? Shakespeare?, ?ποχ?? [τε?χη 36-48], 38 (1966), σελ. 526-533
- Clemen, Wolfgang: ?? Σα?ξπηρ κα? ? σ?γχρονο? κ?σμο??, ?ποχ?? [τε?χη 1-14], 12 (1964), σελ. 17-21
- Kott, Jan: Σα?ξπηρ ο σ?γχρονο?, εκδ. ?Ηριδαν???, Αθ?να 1970
Εξωτερικο? σ?νδεσμοι
[Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα]
- Δι?φορε? παλι?? ?λληνικ?? μεταφρ?σει? (Βικ?λα, Πολυλ? κλπ.) βρισκονται ?δ? μ? ?ναζ?τηση μ? τ?ν ?ρο "Σα?ξπηρ", δωρε?ν σ? μορφ? pdf.
- Αποφθ?γματα του Σα?ξπηρ
- Open Source Shakespeare - Περι?χει ?λα τα ?ργα του Σα?ξπηρ (αγγλικ?)
- Internet Shakespeare Editions
- ?ργα του Σα?ξπηρ στη Βιβλιοθ?κη του Πανεπιστημ?ου του Μα??μι
- Η διαθ?κη του Σα?ξπηρ στα Εθνικ? Αρχε?α του Ηνωμ?νου Βασιλε?ου
- ?ργα του Ου?λλιαμ Σα?ξπηρ στο Project Gutenberg
- Βρετανικ? βιβλιοθ?κη - Περι?χει 93 πρωτ?τυπα κε?μενα
- Πηγ?? για τη διδασκαλ?α του Σα?ξπηρ Αρχειοθετ?θηκε 2025-08-14 στο Wayback Machine.
- Online θεατρικ? ?ργα του Σα?ξπηρ
- Βιογραφ?α του Σα?ξπηρ
- William Shakespeare, The Complete Works
- The Complete Works of William Shakespeare Αρχειοθετ?θηκε 2025-08-14 στο Wayback Machine.
- Mr. William Shakespeare and the Internet
- Shakespeare line count